21 دسامبر 30 - 1960 آذرماه 9331 تاريخ: سفارت آمريكا - تهران از: وزارت امور خارجه - واشنگتن به:

الهيار صالح و انتخاب آينده:

سند شماره 15 الهيار صالح - 8 طبقه بندى: سرى تاريخ: 21 دسامبر 30 - 1960 آذرماه 9331 از: سفارت آمريكا - تهران به: وزارت امور خارجه - واشنگتن موضوع الهيار صالح و انتخاب آينده فهرست مطالب 1- مقدمه 2- خصوصيات فردى 3- حرفه سياسى 4- فعاليتهاى انتخاباتى تابستا 5- روابط با رهبريت ناسيوناليست حزب 6- فعاليت اخير 7- راه چاره هاى دولت مقدمه : از هنگام لغو انتخابات تابستان، حاميان شاه در جستجوى راه هايى بوده اند كه از طريق آن ضمن اينكه لوازم كنترل در دست دولت باقى مى ماند، انتخابات آينده بتواند ظاهرا" به يك تغيير مزين شود.
اين افكار و انديشه ها اثر ويژه اى در آينده سياسى الهيار صالح خواهد داشت.
آشكار است كه تعدادى از مقامات مهم دولتى فكر مى كنند كه آنها مجموعه اى مناسب و منحصر به فرد با جاذبه ملى زياد و خطر كمتر براى وضع موجود در اهيار صالح پيدا كرده اند.
محبوبيت زياد صالح در كاشان و تا حدود زيادى در سراسر ايران، دولت را در مقابل اين مشكل كه در انتخابات آينده چه استراتژى را در مقابل او اتخاذ نمايد قرار داده است.
صالح كاملا" جدا از خصوصيات و عقايدش يك سمبل شده است.
در نظر خيلى از ايرانيان، وى صداقت را در جائيكه فساد و سوع استفاده، قانون هستند مجسم مى نمايد،او نارضايتى طبقه متوسط، نسبت به ثروت مورد تجاوز واقع شده و قوم و خويش پرستى را مجسم مى نمايد او خاطرات احساسى دوران را احيا مى كند، و از همه مهمتر براى دولت فعلى، شكست وى براى انتخاب از كاشان به عنوان يك اعلام جرم تمسخرآميز به وعده هاى شاه براى انتخاب آزاد خودنمايى مى كند.
همانگونه كه انتخاب جديد نزديكتر مى شود، صالح احتمالا" نگرانى فزاينده اى براى رژيم فعلى خواهد شد و سهمى كه وى در اين جريان دارد ممكن است مهمترين جنبه انتخابات باشد.
هدف اين پيام جمع آورى تمام مطالب مربوط با صالح و نقشى كه وى در اين انتخابات و پس از آن ممكن است ايفا كند مى باشد.
پيام به دو قسمت تقسيم خواهد شد كه قسمت اول مسائلى را كه راجع به شخصيت، فلسفه سياسى و فعاليتهاى اخير صالح دانسته شده به هم مرتبط مى نمايد و قسمت دوم رفتار احتمالى او به عنوان عضو مجلس بيستم را مورد تحليل قرار مى دهد و خصوصا" هر گونه حساسيتى نسبت به فشار از جانب عناصر افراطى را مورد بررسى قرار مى دهد.
خصوصيات فردى مهم تر از همه الهيار صالح فردى است با صداقت بنيادى در سرزمينى كه  ديوژن ها  به مدت زيادى در جستجوى هم سنگ وى بوده اند.
در حقيقت صداقت بى نظير مى بوده است كه گاه گاهى در جاييكه موضوعات اخلاقى در ميان بوده اند وى را به رفتار عجيب و غريب كشانده است.
صالح در مواقع تنفر شديد از فساد و رشوه گيرى در ادارات دولتى متمايل اسست كه پرچم سفيد احترام رابه صورت هايى كه را كه براى ناظران غربى عجيب و غريب وخيلى نمايشى است افراشته سازد.
شايد معروفترين نمونه ازفراست صالح براى ژست جدى، در فروردين 1335 روى داد، زمانيكه وى در اعتراض به تقلب در انتخابات به مجلس پناهنده شد و يك اعتصاب غذا را شروع نمود.
بزودى از هر دو كار ماعيوس شد و واقعه، قبل از اينكه حاميان وى بتوانند تصميم بگيرند كه چگونه از آن استفاده نمايند، بدون نتيجه پايان گرفت.
همانگونه كه پيامهاى سفارت در آن زمان اشاره ميكنند، اگر فردى با درك سياسى مثلا بقايى بجاى صالح در اين كار درگير شده بود، اين جريان، اثرات تعاقبى خيلى خطرناكى براى دولت در پى مى داشت.
يك داستان افشا شده ديگر چنين مى گويد كه " اين داستان بوسيله يكى از دوستان خانوادگى صالح به ماعمور گزارشگر گفته شده بود " در سال 1323 بدنبال بازگشتن از خدمت دولتى در هند، همسرش به او گفته بود كه با صرفه جويى در لباسش و ديگر مخارج وى توانسته كه از حقوقشان مبلغ قابل توجهى پول پس انداز نمايد كه آنها سرانجام مى توانند با آن طلب طلبكارانشان را بپردازند و يك حساب پس انداز باز نمايند.
صالح، در عين شگفت زدگى همسرش پول را از او خواست و تا ريال آخر آن را به وزارت دارايى پرداخت نمود و گفت كه براى اين دولت مايه خجالت است كه از پول مردم استفاده كند تا به كارمندانش زيادتر از حد پرداخت نمايد.
اگر چه رفتار صالح گاهى اوقات خيال پرستانه و تند و شديد است ولى پايبندى وى به اصول اخلاقى واقعى است.
در اسفند 1330 به وى به عنوان وزير كشور مصدق دستور داده شد تا انتخابات را كه بر عليه جبهه ملى جريان داشت باطل نمايد.
وى امتناع ورزيد و كمى بعد از آن مجبور به استعفاشد.
سال بعد پس از كودتاى ضد مصدق، ژنرال زاهدى از او خواست تا به عنوان سفير در ايالات متحده باقى بماند، پيشنهادى كه وى آن را رد نمود و به طور علنى اظهار داشت كه فقط يك دولت ملى در ايران مى تواند دوام بياورد.
مجددا" در 1334 او پيشنهاد پست وزارت دارائى علاع، نخست وزير را بخاطر ادامه حبس مصدق و سركوبى نهضت مقاومت ملى رد كرد.
اگر كه صالح مستقلا" ثروتمند بود اين اقدامات بار كمترى بر دوش او مى گذاشت ولى به هر صورت وى براى هفت سال گذشته در تنگناى مستمر مالى قرار داشته است و ندرتا" مى توانسته كه از پيشنهاد اشتغال امتناع ورزد.
صالح اگر چه يك سياستمدار موئثر به معناى سنتى آن نبوده است ولى به عنوان يك مدير لايق، مشهور است.
او باهوش بوده و بواسطه ئ سالها فعاليت در وزارتخانه هاى دادگسترى و دارايى در هر دو امر اقتصادى و حقوقى متبحر است.
او خصوصا" حساسيت دارد كه زير دستانش حتماہ كارمندانى فعال و پركار باشند.
براى مثال در 1324 وقتى قرار بود كه صالح به عنوان معاون علاع، سفير كبير به واشنگتن برود، در مورد تجديد سازمان هيئت بوسيله قرار دادن مقامات لايق و مسلط به زبان انگليسى اصرار مى ورزيد و سرانجام پس از يك كشمكش سخت با وزارت خارجه موفق به انجام ين امر شد.
با وجود اين خصوصيات، صالح توسط آنهايى كه وى را بخوبى مى شناسند به عنوان سرسخت، خود راعى و به طور فوق العادهاى بى ميل و در قبول نصيحت توصيف شده است.
در 1331 سفير ايالات متحده در ايران وى را به عنوان فردى كه از نظر احساسى بى ثبات و فاقد قوه قضاوت است توصيف نمود.
سرانجام، شخصيت صالح از چند خصوصيت مشكل براى توصيف تشكيل شده است.
شايد اين خصوصيت به بهترين نحو با عكس العمل وى نسبت به وضعيت غريبى كه وى در كاشان براى خوى مى بيند تشريح شود.
تمام مساخران اخير كاشان گفته اند كه موقعيت صالح بيشتر يك رهبر مذهبى است تا يك رهبر سياسى، خانه و اتومبيل وى به او داده شده اند، خدمتكاران او براى چيزى جز باقى ماندنشان كار نمى كنند، و مغازه داران كاشان از قبول پول براى خريدهاى وى خوددارى مى كنند.
گروه زيادى از كاشانى ها براى راهنمايى يا دلدارى دادن و يا پادرميانى نزد وى مى آيند.
وى فقط بايد در خيابان ظاهر شود تا بوسيله هوادارانش احاطه گرددو عملاہ هيچ تصميمى در شهر بدون رضايت او گرفته نمى شود.
صالح تمام اين را به عنوان بدهيش قبول مى كند وى نه فقط يك ارتباط صورى و پدرانه با طبقات پائين كه وى آنها را وسيله نجات ايران مى بيند، دارد، بلكه فردى است مغرور كه شديداہ نسبت به چاپلوسى و تملق حساسيت دارد.
در هر حال از همه مهمتر فقدان شوخ طبعى و واقعيت نگرى در مواجهه با ستايش كاشانى هاست .
امكان دارد جديت شديدى كه صالح در نگرش به خود دارا است تنها عامل در سر راه ايجاد هرگونه روابط حسنه با دولت باشد.
حرفه سياسى سفارت، مقدار قابل توجهى از مطالبى را كه در مورد حرفه سياسى صالح مى باشد، جمع آورى نموده است.
مطالبى كه تجزيه و تحليل سيستماتيك تحول نظرات سياسى وى را امكان پذير ميسازد.
از 1322 كه صالح فعاليت هاى سياسى خود را با بنيان نهادن حزب ايران شروع كرد، پيشرفت نظرات وى كه لزوماہ منطقى نبوده اند، روشن و واضح بوده است.
به اين معنى كه در عين حاليكه نظرات وى به طور قابل توجهى تغيير كرده اند، ليكن لزوم آن در هر مرحله اى از حرفه وى همواره مشهود بوده است و نشاندهنده اينست كه تغييرات، درست و صادقانه بوده اند.
بنابراين امكان پذير است كه با قاطعيت معقولانه اى تعدادى از عقايد فعلى صالح را ارائه كنيم.
1- وى شديداہ ضد كمونيست است و درك روشنى از ماهيت استراتژى شوروى و تاكتيك هاى آن دارد.
2- وى متقاعد است كه فقط از طريق پيشرفت سريع اقتصادى مى توان تحصيل كرده ها را از انقلاب دور كرد و كمونيست ها را در بازى خودشان شكست داد.
3- وى معتقد است كه وقتى با تاعسف و به ناچار بايد به يكى از سه قدرت جهان روى آورد و همسايگان شوروى هم نمى توانند تنها روى پاى خود بايستند پس جلب حمايت آمريكا ضرورى است.
4 وى به عنوان حامى نهاد سلطنت در ايران " هرچند با مخالفتهاى شديد نسبت به مداخله شاه در عمليات روزمره دولت " موضعى بين رژيم و مخالفين تندرو گرفته است.
در مارس 1945 " اوايل فروردين 1324 " صالح تاكتيك در شرف وقوع روسيه را در آذربايجان بدرستى پيش بينى كرد.
يك گزارش منابع كنترل شده آمريكايى از وى نقل قول مى كند كه،  روسها براى برپايى جمهورى هاى خلقى در آذربايجان ، مازندران و گيلان رهبران ايرانى استفاده خواهند كرد.
سپس روسيه خواهد گفت كه نه اين كشور و نه هيچ كشور ديگرى حق مداخله ندارد، چونكه اين دولتهاى محلى در توافق با اصول منشور آتلانتيك تشكيل شده اند.
 با اينحال سال بعد در مرداد 1325 صالح حزب ايران را با حزب توده كنترل شده بوسيله كمونيست ها در كابينه ائتلافى احم قوام السلطنه متفق نمود.
خلق و خوى ايده آليستى صالح تاكتيك خوبى بريا خط مقدم اصلاحات اجتماعى بود و علاوه بر اين قوام زيركى از سادگى سياسى وى به منظور گرفتن زمان شديدا مورد نياز از روسها استفاده كرد همكارى نزديك صالح با حزب توده در اين دوره به هر دليلى كه بود بعدا توسط دشمنان ناسيوناليست وى براى بى اعتبار ساختن موضع ضد كمونيست اودر دوره پس از مصدق مورد استفاده قرار گرفت.
يك گزارش اطلاعاتى در سال 1324 يكى از استوارترين عقايد صالح را از وى نقل قول مى كند.
او گفت، مالكان ثروتمند كنترل كننده دولت بايستى به اندازه كافى شعور داشته باشند كه تشخيص دهند تنها راه مبارزه با تبليغات كمونيستى ايجاد يك برنامه مفصل سياسى " يك انقلاب اجتماعى ناسيوناليستى " مى باشد كه وضعيت توده هاى دهقانى را بهبود ببخشد.
اگر آنها اينكار را انجام ندهند دير يا زود هرچه را كه دارند از دست خواهند داد.
او اضافه كرد به هر صورت اين مالكان كه ايمان زيادى به زيركى انگليس دارند ، مطمئن مى باشند كه انگلستان وضع موجود در ايران را حفظ خواهد نمود.
در فروردين 1329 صالح به نمايندگى مجلس شانزدهم انتخاب شد و به عنوان رهبر قويترين بخش جبهه ملى عامل مهمى در به قدرت رساندن مصدق بود او به عنوان رئيس كميسيون مشترك مجلس براى نفت از چيزى كه وى آن را ناسازگارى انگليس عصبانى شد.
گفته هاى وى به طور فزاينده اى توسط بيگانه ترسى افراطى او مشخص مى شد.
صالح در يك مصاحبه كه در اواخر 1330 در كيهان منتشر گرديد گفت:  مردم ايران پس از مبارزه شديدشان، اجازه نفوذ مجدد خارجى به كشورشان را نخواهند داد.
انگليسى ها و آمريكايى ها