در پيرامون چاه زمزم، از زمان عبدالمطلب، حوض هايي به طور مجزّا ساخته شد كه زائران براي آشاميدن آب و وضو از آن استفاده مي كردند.
ازرقي مي نويسد: «در عهد نخستين (زمان سقايت عباس بن عبدالمطلب) دو حوض در كنار زمزم وجود داشته است:
1ـ حوضي در سمت ركن (حجرالأسود) براي آشاميدن.
2ـ حوض ديگر براي وضو گرفتن كه در جهت ديگر و مقابل صفا قرار داشته است و اجازه نمي داده اند كسي در آن غسل كند.
اين حوض مجراي زير زميني داشته كه اضافه آب از آن خارج مي شده است و كسي كه از چاه با دلو آب مي كشيده، يكي داخل حوض آشاميدني مي ريخته و ديگري در حوض وضو.
ازرقي مي افزايد: در آن ايام شبكه اي براي زمزم و حوض هاي آن نبوده است و در آنجا محلي بوده به نام محبس ابن عباس در زاويه زمزم به طرف صفا و در سمت چپ كسي كه به زمزم مي آمد. بعدها محبس ابن عباس را قبّه اي نهاده اند.37
فاكهي در باره حوض و قبّه با تفصيل بيشتري سخن گفته كه نياز به نقل آن ديده نشد.
تاريخ نگاران بعدي; از جمله «تقي فاسي» در شفاء الغرام از تعدّد حوضچه ها سخن گفته اند كه با پيشرفت زمان و نياز زائران تهيه و تعبيه شده است.
فاسي مي گويد: «در حال حاضر زمزم داخل ساختماني است مربع كه در اطراف آن نُه حوضچه قرار دارد كه از آب زمزم پر مي شود و مردم از آن وضو مي گيرند، به جز يكي از آنها كه دست نمي زد و در ديواري كه به سمت كعبه است شبكه هايي قرار دارد و سقف اين ساختمان با چوب درخت ساج پوشانده شده و تنها آن قسمت كه بالاي چاه قرار دارد شبكه چوبي قرار گرفته است. در همين منابع از «نبيذ سقايه»38 نام برده شده و آن عبارت است از آبي كه در آن خرما يا كشمش مي ريختند تا شيرين شود و حاجيان بنوشند و آميزه اين آب به حدي نبوده كه مسكر و حرام باشد. و نيز از چراغ زمزم ياد شده كه بر ستون بلندي در برابر ركن حجرالأسود نصب شده و طواف كنندگان را روشنايي مي داده است كه بعدها در عهد خلافت عباسيان برتعداد چراغ ها در مسجدالحرام افزوده شده است.39