باورها و پرسش ها

زندگى ما را اصلاح كند.(1) اين تصوير نادرست نتيجهى يك تفكر كودكانه است كه از فرهنگ مسيحى گرفته شده و آن تفكر، تفكر جدايى آخرت از دنيا است. تفكرى كه معتقد است، يك حيات مادى اينجا داريم و يك حيات اخروى هم آن سو. اين حيات يك زندگى است، يك عالَمى است، آنسو هم براى خود زندگى ديگر و عالَم ديگرى است. اين دو به يكديگر ربطى ندارند; شما در عالَم دنيا مىتوانيد خوب زندگى كنيد، در آن عالم بد; و مىتوانيد در اين عالَم بد زندگى كنيد، در آن عالم خوب يا در هر دو خوب، و يا در هر دو بد. دو عالَم است: عالَم زندگى دنيا: رفت و آمدها، كاركردنها، درس خواندنها، درس دادنها و عالَم آخرت. اين يك تصور كودكانه از آخرت است، تصورى كه خيلى از ما نيز داريم. ما اينطور فكر مىكنيم كه آدم مىميرد، روحش از بدنش جدا مىشود. بعد اين روح به يك فضاى ديگرى به نام برزخ مىرود. بعد يك چند صباحى در آن فضا است; در روز قيامت از آن جا حركت مىكند و به عالَم آخرت پا مىگذارد. اين تصور ما است كه بر اساس آن بعضى از همين علمزدهها و نويسندگان و روشنفكران ايرانى، سالها قبل در بعضى از كتابهايشان به اين جستجو پرداخته بودند كه برزخ در كدام كره و سياره است؟ سپس جواب داده بودند كه بله فلان سياره محل برزخ است و روح كه از اينجا رفته، به آنجا وارد مىشود، چند صباحى در آنجا زندگى مىكند، آنگاه روز قيامت برمىگردد و در همين كرهى زمين سكنى مىگزيند. اين تصور، تصور بچگانهاى است كه ما از دنيا و آخرت داريم. دنيا و آخرت اينطور نيست كه ما تصور مىكنيم. آخرت باطن همين دنياست. برزخ جاى ديگرى نيست. ارواح مردگان جاى ديگرى نيستند. آنها الان اينجا هستند، امّا معناى اين حرف انكار عوالم ديگر و انحصار همه چيز در عالم ماده نيست. مردگان در برزخ سه دستهاند يك دسته در نعمت، يك دسته در عذاب و اكثريتى در خوابند. مردگانى كه در نعمت يا عذابند، بيدارند و اطراف خود را مىبينند آنها جاى ديگرى نيستند. برزخ مكان ندارد عالَمى است محيط بر عالم

1 . ر.ك: مهدى بازرگان، آخرت و خدا هدف بعثت انبيا، كيان، شماره 28، ص 46 ـ 62.