1 - نماز خواندن مواردي كه شمرده شد، باطل است و اين در صورتي است كه از روي عمد در اين مكانها نماز بخواند و اما اگر از روي جهل يا غفلت يا فراموشي در آن مكانها نماز بخواند،باطل نيست، مگر آنكه خودش آن مكان را غصب كرده باشد.
عروة الوثقى، في مكان المصلي و تحريرالوسيله، ج 1، ص 147،1 .
2 - در باطل بودن نماز در موارد غصبي ياد شده فرقي بين نماز واجب و مستحب نيست.
عروة الوثقى، في مكان المصلى.
3 - هرگاه خود مكان غصبي نباشد، ولي روي آن فرش غصبي انداخته و نماز بخوانند، باز هم نماز باطل است و همچنين است عكس آن، يعني اگر فرش مباحي را روي مكان غصبي بيندازند، باز نماز باطل است.
عروة الوثقى، في مكان المصلى،1 .
4 - ملاك در رضايت، رضايتِ باطني است، بنابراين اگر صاحب ملك به زبان اجازه نماز خواندن بدهد، ولي انسان بداند كه قلباً راضي نيست، نماز خواندن در ملك او باطل است و اگر اجازه نداده، ولي انسان يقين دارد كه قلباً راضي است، نماز صحيح است؛ مانند: مسافرخانه ها و حمامها و... و خلاصه، اگر از ظاهر حال كسي اطمينان به رضايت او كشف شود، كفايت مي كند و به احتمال خلاف، اعتنا نمي شود.
تحرير الوسيله، ج 1، ص 148،
5 . توضيح المسائل،874 .
5 - در زير سقف يا خيمه غصبي و يا در خانه اي كه بعضي از ديوارهاي آن غصبي است، نماز باطل نيست، اگر چه احتياط در اجتناب است.
تحريرالوسيله، ج 1، ص 147،3 .
شرط دوم: مكان نمازگزار در حال اختيار بي حركت باشد.
نماز خواندن روي تشك و يا ميزهايي كه ثابت نمي ايستند، يا در داخل قطار و يا ماشين و كشتى، در حال اختيار و در حال حركت، جايز نيست، مگر اينكه در قطار و يا ماشين و كشتي همان گونه كه آنها حركت مي كنند ولي تكان نمي دهند، نماز بخواند، البته با رعايت شروط ديگر، مثل اينكه در هنگام تكان خوردن بدن چيزي نخواند و هرگاه آنها از قبله منحرف شدند، به طرف قبله برگردد و اما حركتي كه به تبع حركت قطار و ماشين و كشتي انسان حركت مي كند، اشكال ندارد و اما در حال اضطرار كه مسلماً نماز خواندن بي اشكال است، ولي واجب است كه مراعات قبله و استقرار را به قدر امكان بنمايد.
عروة الوثقى، في مكان المصلي (الثانى) و
24 . تحريرالوسيله، ج 1، ص 151،15 .
شرط سوم: در جايي نماز خوانده شود كه نمازگزار بتواند افعال نماز را درست به جا آورد.
در جايي كه سقف آن كوتاه است و درست نمي تواند بايستد و يا به اندازه اي كوچك است كه جاي ركوع و سجود ندارد، نماز خواندن باطل است و اگر ناچار شود كه در چنين جايي نماز بخواند، بايد به قدري كه ممكن است، قيام و ركوع و سجود را به جا آورد.
توضيح المسائل، (شرط سوم).
شرط چهارم: مكان نمازگزار پاك باشد.
مكان نمازگزار اگر نجس است، بايد به طوري تر نباشد كه رطوبت آن به بدن يا لباس او برسد، ولي جايي كه پيشاني را بر آن مي گذارد، اگر نجس باشد، در صورتي كه خشك هم باشد، نماز باطل است و احتياط مستحب آن است كه مكان نمازگزار اصلاً نجس نباشد.
توضيح المسائل، (شرط چهارم).
شرط پنجم: مكان نمازگزار پست و بلند نباشد.
جاي پيشاني نمازگزار از جاي زانوهاي او بيش از چهار انگشت بسته پست تر يا بلندتر نباشد و احتياط واجب آن است كه از سرانگشتان پا هم، بيشتر از اين پست تر و بلندتر نباشد.
توضيح المسائل، (شرط پنجم).
1 - بعضي از فقها درباره مكان نمازگزار، شرايط ديگري را هم متذكر شده اند كه حضرت امام آنها را شرط نمي دانند كه ذيلاً به آنها اشاره مي شود:.
الف) فرموده اند ايستادن در جايي كه توقف در آنجا حرام است، نماز در آنجا باطل است و اين حرام بودن توقف هم گاهي به خاطر صرف ايستادن روي آن مكان است، مانند ايستادن روي چيزي كه آيات قرآن و يا اسم خداوند متعال و يا اسامي محترمه بر روي او نوشته شده و گاهي هم حرمت توقف به خاطر آن است كه توقفش در آن مكان براي او خطر جاني دارد، مانند: ايستادن در زير سقف يا ديواري كه احتمال خرابي دارد و يا ايستادن در جايي كه در تيررس دشمن است (البته در غيرحال دفاع و وظيفه) ولي حضرت امام مي فرمايند: ولو توقف حرام است، ولي نماز را باطل نمي كند.
عروة الوثقى، مكان المصلي (الرابع والخامس).
ب) فرموده اند شخص نمازگزار نبايد مساوي يا جلوتر از قبر معصوم بايستد، مگر اينكه بين او و قبر معصوم حايل و مانعي باشد، ولي حضرت امام مي فرمايند: هر چند اين عمل سوء ادب است و احتياط مستحب در دوري جستن از آن است، ولي نماز را باطل نمي كند، همچنين مي فرمايند: حايل لازم نيست ديوار و يا چيز ديگر باشد بلكه داشتن فاصله زيادي كه صدق وحدت مكان نكند، اين سوء ادب را ازميان مي برد و اما ضريح و پارچه روي آن در حايل بودن كافي نيست.
عروة الوثقى، مكان المصلي (السابع) و تحريرالوسيله، ج 1، ص 149،9 .
2 - نماز خواندن زن و مرد برابر هم يا مقدم بودن زن بر مرد كراهت دارد، منتها اگر هر دو با هم شروع كنند، نماز هر دو كراهت دارد و اگر با هم شروع نكنند، كراهت به نماز كسي كه عقب تر شروع كرده تعلق مي گيرد و در اين مسأله فرقي بين محرم و غير محرم و بالغ و نابالغ و حتي زن و شوهر و نماز واجب و مستحب نيست و اين كراهت برداشته مي شود به اين كه مرد جلوتر ايستاده، يا اگر برابرند بين آنها حايل و مانعي باشد و يا بين آنها به اندازه ده ذراع دست (تقريباً پنج متر) فاصله باشد و البته بايد توجه داشت كه اين در جايي است كه هر دو نفر آنها مشغول نماز باشند و اما اگر يكي از آنها در حال نماز خواندن نباشد كراهت ندارد.
عروة الوثقى، مكان المصلي (العاشر) و مسأله 26، 27،29 .
3 - بودن زن و مرد نامحرم در جاي خلوت مكروه است و احتياط شديد در ترك آن است و احتياط در نماز نخواندن در آنجاست، لكن اگر خواند نمازش باطل نيست.
توضيح المسائل، مسأله،889 .
4 - نماز خواندن در جايي كه تار و مانند آن مي نوازند، باطل نيست ولي گوش دادن به آنها حرام است.
توضيح المسائل،890 .
5 - اگر مكان نمازگزار به قدري گِلي است كه اگر بخواهد براي سجده و تشهد بنشيند، لباسها و بدنش آلوده مي شود، در اينجا اگر مكان ديگري براي نماز ندارد، بايستي در همان جا نماز بخواند، ولي براي سجده و تشهد اشاره مي نمايد.
تحريرالوسيله، ج 1، ص 150،12 .
بعضي از مكانهايي كه نماز خواندن در آنها مكروه است.
در چند جا نماز خواندن مكروه است يعني ثواب نماز را كم مي كند:.
1 - در حمام، ولو در رخت كن آن باشد؛
2 - جاهاي كثيف؛ 3 - خانه اي كه در او چيز مست كننده اي مانند شراب باشد؛
4 - در آشپزخانه و هركجا كه كوره آتش باشد؛
5 - زمين نمكزار؛
6 - هر زميني كه در آن عذاب بر كسي نازل شد؛
7 - مقابل انسان؛
8 - مقابل دري كه باز است؛
9 - در جاده و خيابان و كوچه، اگر براي كساني كه عبور مي كنند زحمت نباشد و چنانچه زحمت باشد، حرام است، ولي نماز را باطل نمي كند؛
10 - مقابل آتش و چراغ؛ 11 - مقابل چاه و چاله اي كه محل بول باشد؛
12 - روبه روي عكس و مجسمه چيزي كه روح دارد، مگر آنكه روي آن پرده بكشند؛ 13 - در جايي كه عكس باشد، اگر چه روبه روي نمازگزار نباشد؛
14 - در اتاقي كه جنب در آن باشد؛
15 - مقابل قبر؛ 16 - روي قبر؛ 17 - بين دو قبر؛ 18 - در قبرستان؛ 19 - جايي كه مقابل انسان چيزي باشد كه حواس انسان را مشغول كند، مانند نوشته و يا نقاشي و... 20 - خانه اي كه در آن سگ باشد (غير از سگ شكارى).
عروة الوثقى، في الأمكنة المكروهه و توضيح المسائل،898 .
كسي كه مي خواهد در محل عبور مردم يا جايي كه روبه روي او كسي نشسته نماز بخواند؛ مستحب است كه جلو خود چيزي بگذارد، و يا خطي بكشد كه اين كار اشاره به انقطاع از خلق و توجه به خالق است.
عروة الوثقى، في الأمكنة المكروهة،3 .
بعضي از مكانهايي نماز خواندن در آنها مستحب است.
1 - مسجد: در شرع مقدس اسلام بسيار سفارش شده است كه نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از همه مسجدها مسجدالحرام است و بعد از آن مسجد پيغمبر - صلّي اللّه عليه وآله وسلم - و بعد مسجد كوفه و بعد از آن مسجد بيت المقدس و بعد از مسجد بيت المقدس، مسجد جامع هر شهر و بعد از آن مسجد محله و بعد از آن مسجد بازار است؛ زيرا نماز در مسجدالحرام برابر با يك ميليون نماز و مسجدالنبي ده هزار و مسجد كوفه و مسجد الأقصي (بيت المقدس) هزار نماز و مسجد جامع صد نماز و مسجد محله 25 نماز و مسجد بازار دوازده نماز است و مستحب است انسان در خانه خود جايگاهي را براي نماز اختصاص بدهد كه البته اين مكان حكم مسجد را ندارد و اما براي زنها نماز خواندن در خانه - بلكه در صندوقخانه و اتاق عقب - بهتر است، ولي اگر بتواند كاملاً خود را از نامحرم حفظ كند، بهتر است در مسجد نماز بخواند.
عروة الوثقى، في الأمكنة المكروهه،
4 . توضيح المسائل،894 .
2 - حرم امامان - عليهم السلام - و بلكه نماز در حرم امامان - عليهم السلام - از نماز در مساجد برتر است و در روايت است كه نماز در حرم حضرت اميرالمؤمنين - عليه السلام - برابر دويست هزار نماز است.
توضيح المسائل،895 .
3 - در حرم انبيا - عليهم السلام - و جايگاه اوليا و صلحا و علما و عبّاد، نماز خواندن مستحب است و حتي در خانه آنها هم نماز خواندن مستحب است.
عروة الوثقى، في الامكنة المستحبه،5 .
4 - مستحب است كه انسان نمازهاي خود را در جاهاي متعدد بخواند، تا روز قيامت شاهدهاي بيشتري داشته باشد.
عروة الوثقى، في الامكنة المستحبه،6 .