روز عرفه ، روزى بسيار با عظمت و باشكوه است . و در اين روز و حضور در صحراى عرفات اسرارى نهفته است كه به بعضى از آنها اشاره مى كنيم :
1 روز عرفه نمودارى از روز قيامت است ؛ زيرا در روز عرفه همه حجاج با رنگها و شغلها و مقامهاى گوناگون در يك مكان اجتماع كرده و به راز و نياز خداوند مى پردازند. انسان وقتى آن جمعيت عظيم را در صحراى عرفات مى بيند، به ياد صحراى محشر روز قيامت مى افتد.
2 حجاج پس از اعمال عمره تمتع ، در فاصله زمانى كه با اعمال حج دارند، ممكن است مرتكب گناه و معصيت شده باشند. و نيز كسانى كه حج قران و افراد انجام مى دهند ممكن است در گذشته آلوده به گناه شده باشند، لذا خداوند به آنان فرصتى داده است تا پس از احرام حج ، به صحراى عرفات آمده و استغفار نمايند تا آنان را ببخشد. پس روز عرفه ، روز استغفار و تضرّع به درگاه خداوند است .
شيخ صدوق در كتاب ((اءمالى ))، روايتى را از امام حسن عليه السّلام نقل مى كند كه آن حضرت فرموده است : شخصى يهودى خدمت رسول خداصلّى اللّه عليه و آله آمد. اين يهودى كه داناترين افراد يهود بود، به رسول خداصلّى اللّه عليه و آله عرض كرد: اى محمد! من پيرامون ده كلمه از تو مى پرسم ...
رسول خداصلّى اللّه عليه و آله فرمود: ((بپرس ))
او چند سؤ ال را مطرح مى كند و درباره سؤ ال نهم مى گويد: چرا خداوند به بندگانش امر نمود تا بعد از ظهر در صحراى عرفات وقوف نمايند؟
پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ((بعد از ظهر، ساعتى است كه حضرت آدم عليه السّلام در آن ساعت ، مرتكب معصيت (ترك اولى ) شد. و خداوند بر امّت من واجب گردانيد تا در بهترين مكانها وقوف نموده و نزد او تضرّع و دعا نمايند تا بهشت را در اختيار آنان قرار دهد. و آن ساعتى كه مردم از عرفه مى روند (يعنى مغرب ) ساعتى است كه حضرت آدم عليه السّلام در آن ساعت از خداوند خويش سخنانى را فراگرفت و خداوند با رحمت خود بر او بازگشت و توبه او را پذيرفت ؛ زيرا او توبه پذير و مهربان است )).
و سپس پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ((سوگند به پروردگارى كه مرا به پيامبرى برگزيد، خداوند براى آسمان دنيا در بى قرار داده است و نام آن ، درب رحمت ، توبه ، حاجات ، تفضّل ، احسان ، بخشش ، كرم و عفو است ، و تمام كسانى كه در عرفات اجتماع مى كنند، شايسته اين صفات هستند. خداوند در آنجا صد هزار فرشته دارد كه هر يك از آنان 120 هزار فرشته در خدمت دارند. و نيز خداوند براى كسانى كه در عرفات هستند، رحمت ويژه اى اختصاص داده است كه بر آنان نازل مى كند و هنگامى كه مى خواهند از صحراى عرفه خارج شوند، خداوند ملائكه اش را گواه مى گيرد كه همه آنان را از آتش جهنم نجات داديم و بهشت را براى آنان واجب گردانيدم و در اين هنگام ، فرشته اى بانگ مى زند: از عرفه برويد در حالى كه بخشيده شديد و شما مرا راضى كرديد و من نيز از شما راضى شدم )).[257]
صحراى عرفات و روز عرفه ، مهلتى ديگر براى گناهكاران است . در اين روز نبايد از رحمت خداوند غافل شد. و اگر كسى در اين روز، گمان كند خداوند او را نمى بخشد، گناه كرده است . رسول خداصلّى اللّه عليه و آله مى فرمايد:
((اءَعْظَمُ اءَهْلِ عَرَفات جُرماً مَنْ اِنْصَرَفَ وَهُوَ يَظُنُّ اءَنَّهُ لَمْ يَغْفِرُ لَهُ))[258]
يعنى : ((در ميان كسانى كه به عرفات رفته اند، بزرگترين گناه را كسى مرتكب شده است كه از عرفات برود و گمان كند خداوند او را نبخشيده است )).
3 در اين اجتماع پرشكوه ، همه افراد يكسان هستند؛ ثروتمندان بدون هستند و با فقير در يك مكان جمع گشته اند، فرمانروايان با فرمانبردارها، رئيسها با مرئوسها اجتماع كرده اند. و اين حكايت از مساوات و برابرى انسانها در برابر خداوند دارد.
در اين مكان ، ثروت ، شهرت ، رياست و قدرت هيچ معنايى نداشته و فضيلت محسوب نمى شود؛ زيرا همه افراد در برابر مالك اصلى ، قادر على الاطلاق و پروردگار جهان ، قرار گرفته اند و آنچه آنان داشته و دارند مانند عدم است زيرا اكنون از آنها جدا شده اند، بلكه تنها تقوا و پرهيزگارى است كه براى افراد، فضيلت مى آورد.
4 وقوف در عرفات ، مكانى براى طهارت باطنى انسانها و مقدمه اى براى رفتن درباره بد حريم حرم امن الهى است ؛ زيرا عرفات از محدوده حرم خارج است و بعد از وقوف در عرفات ، بايد به مشعرالحرام كه در محدوده حرم قرار دارد رفت و بايد براى رفتن به حرم امن الهى و ورود به ميهمانى خداوند نفس را از هرگونه آلودگى پاكيزه نمود و بهترين مكان براى طهارت نفس ، ((صحراى عرفات )) است .