(مسأله 2182) حجّ بر سه قسم است: حجّ تَمتّع، حجّ اِفراد و حجّ قِران. «حج تمتّع» وظيفه كسى است كه فاصله وطن او تا مكّه معظّمه شانزده فرسنگ يا بيشتر باشد. «حجّاِفراد» و «حجّ قِران» نيز وظيفه كسى است كه اهل خود مكّه يا اطراف آن تا كمتر از شانزده فرسنگ باشد. البتّه در بعضى از موارد، وظيفه برخى افراد بيمار يا معذور از حجّ تمتّع به حجّ إفراد تبديل مىشود. هر سه قسم حجّ در بيشتر اعمال مشترك هستند; ولى در حجّ تمتّع، عمره پيش از حجّ و وابسته به حجّ و همچون جزيى از آن مىباشد كه بايد در يك سال و در ماههاى حجّ بجا آورده شود; ولى در حجّ اِفراد و حجِّ قِران، عمره كاملاً مستقل و از حجّ جداست. همچنين در حجّ تمتّع در روز عيد قربان در مِنى قربانى واجب است و از اعمال آن مىباشد و در حجّ قِران، قربانى از ابتدا مقرون با احرام است و بايد تا روز عيد در مِنى همراه حاجى باشد، ولى در حجّ اِفراد اصلاً قربانى واجب نيست.
«حجّ تمتّع» مركب از دو عمل عبادىِ «عمره تمتّع» و «حجّ تمتّع» مىباشد كه به ترتيب زير بيان مىشود:
(مسأله 2183) در عمره تمتّع شش چيز واجب است: اوّل: نيّت عمره تمتّع. دوم: احرام از يكى از ميقاتها; و در احرام سه چيز واجب است: الف ـ نيّت. بـپوشيدن دو جامه احرام كه يكى را «اِزار» (لنگ) و ديگرى را «رِداء» مىنامند كه بايد به دوش انداخته شود. ج ـ تلبيه; يعنى گفتن «لبيك» بدين نحو: «لَبَّيْكَ أَللّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لا شَريكَ لَكَ لَبَّيْكَ، إنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالمُلْكَ، لا شَريكَ لَكَ لَبَّيْكَ». سوم: طواف خانه خدا; به اين ترتيب كه با شروع از «حجرالأسود» هفت مرتبه دور خانه خدا بگردد; و به هر دور آن يك «شوط» گفته مىشود. چهارم: نماز طواف; به اين ترتيب كه بعد از تمام شدن طواف واجب، پشت مقام ابراهيم(عليه السلام) دو ركعت نماز به قصد «نماز طواف» بخواند. پنجم: سعى بين صفا و مروه; يعنى پس از نماز طواف، بين «صفا» و «مروه» كه دو كوه معروفند سعى كند; به اين صورت كه از صفا شروع كند و به مروه برود و از مروه به صفا برگردد. و سعى بايد هفت مرتبه باشد و هر مرتبه را يك «شوط» مىگويند; به اين شكل كه از «صفا به مروه» يك شوط است و از «مروه به صفا» نيز يك شوط به حساب مىآيد; پس هفت شوط از صفا شروع و به مروه ختم مىگردد. ششم: تقصير; يعنى پس از سعى به قصد قربت و با نيّت خالص مقدارى از ناخنهاى دست يا پا و يا مقدارى از موى سر يا سبيل و يا ريش خود را بزند; و بهتر بلكه احوط آن است كه به زدن ناخن اكتفا نكند و مقدارى از مو را نيز بزند. و تراشيدن سر و كندن مو كفايت نمىكند.
2 ـ حجّ تمتّع
(مسأله 2184) واجبات حجّ تمتّع چهارده چيز است: اوّل:
دوم: احرام حجّ تمتّع; كه مانند احرام عمره است، جز اين كه در احرام حج بايد از مكه معظّمه به نيّت حجّ تمتّع مُحرم شود. سوم: وقوف در عرفات; يعنى مُحرم به احرام حجّ از ظهر روز عرفه ـ نهم ذىحجّه ـ به قصد قربت در عرفات باشد و در آنجا نيّت وقوف كند. و بنابر احتياط از اوّل ظهر به عرفات برود و تا مغرب شرعى در آنجا بماند. چهارم: وقوف در مشعر; به اين ترتيب كه حاجى پس از انجام وقوف در عرفات هنگام مغرب شب عيد به طرف «مشعرالحرام» كوچ كند، و مستحب است به گونهاى كوچ كند كه نماز مغرب و عشا را در مشعر بخواند. وقوف در مشعر بايد به قصد قربت انجام شود و وقت آن از طلوع فجر تا طلوع آفتاب است; و بنابر احتياط شب دهم را نيز تا طلوع فجر به قصد قربت بايد در مشعر به سر برد. پنجم و ششم و هفتم: واجبات منى در روز عيد قربان، كه عبارتند از: الف ـ رَمى جمره عقبه; يعنى انداختن هفت ريگ به آن به پيروى از حضرت ابراهيم(عليه السلام) كه در اين مكان شيطان را رمى كرده است. ب ـ قربانى; و مخيّر است شتر يا گاو و يا گوسفند را قربانى كند. ج ـ تراشيدن سر و يا تقصير (كوتاه كردن مو يا ناخن); و حاجى مرد بين اين دو مخيّر مىباشد; ولى زنان فقط بايد تقصير كنند. همچنين كسى كه سال اوّل حجّ اوست بنابر احتياط واجب بايد سرِ خود را بتراشد. هشتم، نهم، دهم، يازدهم و دوازدهم: اعمال مكّه مكرّمه، كه به ترتيب عبارتند از: «طواف»، «نماز طواف»، «سعى بين صفا و مروه»، «طواف نساء» و «نماز طواف نساء». سيزدهم و چهاردهم: اعمال منى در روزهاى يازدهم، دوازدهم و براى بعضى سيزدهم ذىحجّه، كه عبارتند از: الف ـ بيتوته در منى; يعنى شب در آنجا ماندن. ب ـ رَمى جمرات سه گانه (اُولى، وُسطى و عقبه); و در هر روز بايد به هر يك از جمرات سه گانه هفت ريگ بزند.