آيات 74 تا 81 سوره مباركه انعام جدال احسن است كه حضرت ابراهيم با مردم زمان خود داشت و آنان را در آنچه بآن معتقد بودند با همان جدال احسن شكست داد[103] .
مناظرات حسن بن فضال ، مؤمن الطّاق ، هشام بن حكم ، جابر جعفى با دشمنان حق و با معاندان و منكران از نوع جدال احسن بوده كه حضرت صادق عليهالسلامهميشه آن بزرگواران را به برخورد با مخالفان از طريق جدال احسن ترغيب و تشويق مىكرد و بلكه مناظره كردن آنان را با خصم واجب و لازم مىدانست و اگر به بعضى از اصحاب و ياران مىفرمايد : با دشمن مناظره نكنيد كه مناظره حرام است ، به خاطر اين بود كه آنان تخصصى در امر مناظره و جدال احسن نداشتند .
خلاصه : جدال احسن در موردى است كه اولاً : جدال كننده در امر مناظره با خصم داراى تخصّص كافى باشد و ثانياً : مخالف و منكر حق بخواهد به حق و حقيقت راه يابد ، در غير اين صورت جدال و مجادله و مراء و نزاع مشروع نيست و ورود در آن از نظر شارع حرام است .
آنجا كه انسان تخصص در بحث ندارد و براى او از نظر علمى و دينى قدرت رودررويى با مخالف نيست و يا غرض انسان از جدال و مراء اظهار فضل و كمال و خودنمايى و به عجز آوردن و ذليل كردن مردم است و پاى تعصّب جاهلانه و يا ترويج باطل در كارست بدون شك جدال حرام است و اين جدال در حقيقت ، حجابى است كه بر چهره حق پوشانده مىشود و خورشيد واقعيت را در پس ابرهاى تيره دشمنى و كينهورزى مىبرد .
اين نوع جدال در تاريخ حيات يا كار رياكاران و يا عمل جاهلان و يا اخلاق اقوامى بود كه در برابر انبياى الهى بر باطل خود پافشارى داشتند و در عين روشن بودن حقيقت ، به خاطر پيروى از شهوات و تكيه بر محسوسات نمىخواستند به قبول واقعيتها تن دهند . قرآن مجيد محصول اين گونه مجادلات را غضب رب و آتش جهنم در روز قيامت مىداند ، چنانچه در بعضى از آيات زير مىخوانيد .
كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَالْأَحْزَابُ مِن بَعْدِهِمْ وَهَمَّتْ كُلُّ أُمَّةٍ بِرَسُولِهِمْ لِيَأْخُذُوهُ وَجَادَلُوا بِالْبَاطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ فَأَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كَانَ عِقَابٍ [104] .
پيش از آنان قوم نوح و اقوامى كه بعد از آنان بودند [ پيامبرانشان را ]تكذيب كردند ، و هر امتى آهنگ پيامبر خود كردند تا او را دستگير كنند [ و از ابلاغ دين بازش دارند ، يا از وطن بيرونش نمايند ، يا او را بكشند ]و با توسل به باطل براى نابود كردن حق و از ميان بردن آن مجادله و ستيزه كردند ، پس من هم آنان را [ به عذاب ] گرفتم ، پس [ بنگر كه ]عذاب من چگونه بود .
مَا يُجَادِلُ فِي آيَاتِ اللّهَ إِلاَّ الَّذِينَ كَفَرُوا فَلاَ يَغْرُرْكَ تَقَلُّبُهُمْ فِي الْبِلاَدِ [105] .