در طـول دويـسـت سال تاريخ معاصر ايران ، بويژه در زمان حكومت پادشاهان قاجاريّه تحوّلات مـهـمـّى در صحنه سياسى ايران رخ داده است . در اين دوره كه همزمان با تحوّلات و پيشرفتهاى مـهـمّ در صـنـعـت ، عـلم و تـكـنـولوژى در اروپـاسـت ؛ ايـران بـه دليـل كـشـت و كـشـتـار و هـرج و مـرج و ظـلم و سـتـم پـادشـاهـان از يك سو و آغاز رقابت سياسى قـدرتـهـاى بـزرگ اروپايى از سوى ديگر با اروپا فاصله زيادى پيدا كرد و دچار ركود در زمينه هاى مادّى و معنوى شد.
بطور كلى در يك تقسيم بندى اجمالى ، تاريخ ايران را مى توان به دو دوره تقسيم كرد.
ايـن دوره از زمـان ورود آريـايـيـهـا بـه ايـران شـروع شـده و تـا زمـان آخـرين پادشاه ساسانى (يـزدگـرد سوم ) ادامه مى يابد. از اين تاريخ به بعد، اسلام به عنوان دين رسمى كشور، در ايـران رواج پـيـدا كـرد و بـتدريج فرهنگ و تمدن و ملّيت ايران را تحت تاءثير خود قرار داده و جزو جدايى ناپذير زندگى مردم ايران گرديد.
تاريخ ايران بعد از اسلام نيز خود به دو دوره تقسيم مى شود:
1 ـ عـهـد مـيـانـه (وسـط): ايـن دوره از زمـان سـقـوط سـاسـانـيـان در سـال 31 ه . ق / 651 م ، شـروع شده و تا پايان حكومت زنديه ادامه داشته است (1209 ه . ق / 1793 م / 1172 ه . ش ). در ايـن دوره امـويـان ، عـبـاسـيـان ، طـاهـريـان ، عـلويـان ، صفاريان ، سـامـانـيـان ، آل زيـار، آل بـويه ، غزنويان ، سلجوقيان ، اتابكان ، خوارزمشاهيان ، ايلخانيان (مغولان )، تيموريان ، صفويه ، افشاريه و زنديه هر كدام بر تمام يا بخشى از ايران حكومت كرده اند.(1) 2 ـ تـاريـخ مـعـاصـر (عـهـد مـعـاصر): اين دوره از زمان به قدرت رسيدن آغا محمد خان قاجار در سال 1209 ه . ق شروع شده و تا زمان حال ادامه دارد. اين دوره حكومت قاجاريّه و سلسله پهلوى را در بـر مى گيرد و در سال 1357 ه . ش با پيروزى انقلاب اسلامى ، نظام جمهورى اسلامى جايگزين حكومت موروثى پادشاهى شد.
هـمه مورخان ، اتفاق نظر دارند كه اصل و نسب ايل قاجار ترك بوده و به وسيله مغولان از حدود آسياى ميانه به ايران آورده شدند(2) و در ارمنستان كه در آن روز جزئى از ايران بود، سـكـونـت گـزيـدنـد. و بعدها به علت ضعف حكومت مغولان در ايران به سوريه رفته ، در آنجا سـاكـن شـدنـد، دوبـاره در زمـان حكومت تيموريان ، به وسيله امير تيمور لنگ ، به ايران آورده شـدنـد و در حـدود آذربـايـجـان و قـفـقـاز پـراكـنـده شـده ، مـذهـب تـشـيـع را قـبـول كـردنـد. شـاه عـبـاس صـفـوى آنـهـا را بـه سـه دسـتـه تـقـسـيـم كـرد؛ دسـتـه اوّل را در مـرو، دسـتـه دوّم را در گـرجـسـتـان ، آذربـايجان و ايروان و دسته سوّم را در دو طرف رودخانه گرگان مستقر كرد.
ايـل قـاجـار از دسـتـه سـوم هستند. آنان مردمى شجاع و جنگجو بوده و از شاهان صفوى حمايت مى كردند؛ به همين دليل شاه عباس آنها را در آن مناطق قرار داد تا ايران را از تاخت و تاز تركمنها و اُزبـكـهـا در امـان دارنـد.(3) جـهـت آشـنـايـى بـا ايـن فـصـل از تاريخ ايران مرور كوتاهى بر زندگى پادشاهان قاجار مى شود و ضمن آن مهمترين حوادث سياسى و اجتماعى اين دوره بررسى مى گردد.
آغـا مـحـمـد خـان فرزند محمد حسن خان از طايفه قاجار بود. وى در سن پنج سالگى به دستور عـادل شـاه افـشـار مـقـطـوع النسل شد. او پس از قتل پدرش به دست كريم خان زند مدت پانزده سـال به عنوان گروگان نزد وى به سر برد. وى مردى كينه توز، شجاع و جنگجو بود و در زمان پادشاهى خود توانست استقلال سياسى و تماميت ارضى ايران را حفظ كند.(4) آغـا مـحـمـد خـان پس از سركوبى همه مدعيان حكومت ، به كرمان كه مردمش ، لطف على خان زند را پـنـاه داده بـودنـد، حـمـله كـرد و پـس از چـنـد مـاه مـحـاصـره ، آنـجـا را تـصـرف نـمـود و قـتـل عـام فـجـيـعـى بـه راه انـداخـت . او تـمـام مـردان كرمان راكور كرد، و لطفعلى خان را پس از دستگيرى ابتدا نابينا ساخت و بعد به قتل رساند.(5) در عـصـر پـادشـاهـى آغـا مـحـمـد خـان قـفـقـاز جـزيى از ايران بود، امّا حاكمان شهرهاى آن منطقه نافرمانى كرده ، به دولت ايران ماليات نمى پرداختند. از اين رو، آغا محمد خان به آنجا حمله كـرد و بـا آنـكـه مـردم تـفـليـس پـايـتـخـت گـرجـسـتـان بـه اسـتـقـبـال او آمـده بـودنـد، دسـتـور قـتـل عـام آنـهـا را صادر كرد و عده زيادى از مردم آنجا را به قـتـل رسـانـده ، يـا بـه اسـارت درآورد.