تاریخ سیاسی معاصر ایران نسخه متنی

بـعـدهـا ايـن قـتـل عـام يـكـى از عوامل جدايى قفقاز از ايران شد.(6) خـراسان يكى از ايالتهاى مستقل ايران محسوب مى شد و شاهرخ از نوادگان نادر در آنجا حكومت مـى كـرد.

آغـا مـحـمـد خـان از يك طرف براى افزايش قدرت خود و از طرف ديگر براى به دست آوردن جـواهـرات نـادر، بـه آنـجـا حـمـله كـرد و ضـمـن شـكـنـجه هاى طاقت فرسا، شاهرخ را به قتل رساند و بر اقتدار و حيثيت خود افزود.(7) روسـيـه كـه در زمـان حـمـله آغـا مـحـمـد خان به گرجستان نتوانسته بود به حاكم آنجا كمك كند.

تـصـمـيـم گـرفـت آنـجـا را تـصـرف و ضـمـيـمـه خـاك خـود كـنـد. بـه هـمـيـن دليـل به گرجستان حمله كرد؛ در حين اين حمله كاترين دوّم امپراتور روسيه ، درگذشت . جانشين اوپـل اوّل ، دسـتـور عـقـب نشينى نيروهاى روسى را از خاك ايران صادر كرد. آغا محمدخان دوباره به گرجستان حمله برد و گرجستان ، قلعه شوشا و شيروان را به تصرف در آورد. بنيانگذار سـلسـله قـاجـاريـه ، بـه هـنـگـام بـازگـشـت از ايـن سـفـر جـنـگـى بـه دسـت نـوكـرش بـه قتل رسيد.(8)

ب ـ فتحعليشاه :

چون آغا محمد خان فرزندى نداشت برادر زاده اش ، باباخان را به ولايتعهدى زخود انتخاب كرد. پس از قتل آغا محمد خان مدتى هرج و مرج ايران را فرا گرفت ، امّا سرانجام باباخان خود را از تـبـريـز بـه تـهـران رسـانـد و بـا نـام فـتـحعلى شاه زمام امور را به دست گرفت و مدت 37 سـال بـر ايـران حـكمرانى كرد. وى يكى از فاسدترين و بى لياقت ترين پادشاهان تاريخ ايران است .

در زمـان فـتـحـعـلى شـاه ، دو جـنـگ بـيـن ايران و روس به وقوع پيوست . هر چند مردم ايران به فـرمـاندهى عباس ميرزا وليعهد فتح على شاه و با كمك عُلما و روحانيون ، رشادتهاى زيادى از خـود نـشـان دادنـد، امـّا در نـهـايـت هـر دو جـنـگ بـه شـكـسـت ايـران مـنـجـر شـد. شـكـسـت در جـنـگ اول بـاعـث انـعـقـاد عـهـد نـامـه صـلح (گـلسـتان ) و در جنگ دوّم باعث انعقاد عهدنامه تركمنچاى گـرديـد؛ عـلاوه بـر جـدايـى كـل قـفـقـاز، كـاپـيـتـولاسـيـون هـم بـه ايـران تحميل شد.(9) هـمـزمـان بـا حـكـومـت قـاجـاريـّه در ايـران ، بـا آغاز تحولات سياسى ـ اجتماعى در اروپا رقابت شـديـدى بين فرانسه وانگليس بر سر هندوستان شروع شد و روسيه نيز قصد دسترسى به آبـهـاى گـرم خـليـج فـارس را داشـت . بـه هـمـيـن عـلت ، ايـران بـه دليل موقعيت جغرافياى سياسى خود، بيشتر مورد توجه هر سه كشور قرار گرفته ، دستخوش مرحله تازه اى از رقابت بيگانگان شد.(10) حمله به افغانستان يكى ديگر از حوادث زمان اين شاه قاجار بود. زمان شاه ، پادشاه افغانستان كه به پشتيبانى از تيپو سلطان حاكم ايالت ميسور هند، عليه انگليسيها در هندوستان مى جنگيد و در آسـتـانـه ورود بـه دهـلى و شـكـسـت كامل انگليس بود، به علت حمله ايران به افغانستان و محاصره هرات ، از آنجا عقب نشينى كرد.(11) در زمـان فـتـح عـلى شـاه بين ايران و عثمانى جنگهايى در سه مرحله رخ داد كه در هر سه نوبت به پيروزى ايران انجاميد.

يـكـى از حـوادث مـهـم دوره فـتـح عـلى شـاه قـتـل گـريـبايدوف بود. پس از انعقاد قرارداد صلح تركمنچاى گريبايدف به عنوان سفير به ايران فرستاده شد. وى رفتارى خشن و متكبرانه با ايـرانـيـان داشـت و خواهان بازگشت زنان گرجى مسلمان شده به روسيه بود از اين رو مردم با حـكـم عـلمـا عـليـه او شـوريـدنـد و او و هـمـراهـانـش را، جـز يـك نـفـر بـه قتل رساندند.(12)

ج ـ محمد شاه :

پـس از فـوت عـبـاس مـيـرزا، فـتـح عـلى شـاه بـپـاس خـدمـات چهل ساله او در دربارش ، فرزندش محمد ميرزا را به ولايتعهدى انتخاب كرد. محمد ميرزا پس از فوت فتح على شاه با حمايت سفيران روس و انگليس و با همراهى آنها از تبريز به تهران آمد و بـه سـلطـنـت رسـيـد.(13) مـحـمـد شـاه پس از مدتى با توطئه انگليس و اطرافيانش ، دستور قتل صدر اعظم خود ميرزا ابوالقاسم قائم مقام را كه فردى لايق و شايسته بود، صادر كـرد و حـاج مـيـرزا آغـاسـى را بـه مـقـام صدارت انتخاب نمود كه لياقت و شايستگى اين مقام را نداشت .(14)