نـقـشـه تجزيه و تصرف ايران كه روسيه و انگلستان طبق قراردادهاى 1907 و 1915 در سر داشتند، با پيروزى انقلاب روسيه در سال 1296 ه . ش / 1917 م و سرنگونى رژيم تزارى و بـه قـدرت رسـيـدن كـمـونـيـسـتـهـا از بـيـن رفـت . پـس از پـايـان جـنـگ جـهـانـى اوّل ، پـيـروزى مـتـفـقـين بر متحدين از يكسو و انقلاب روسيه از سوى ديگر، باعث شد انگلستان يـكـه تـاز مـيـدان سـيـاسـت آسـيا و خاورميانه بويژه ايران شود و ديگر نيرويى كه بتواند در برابر توسعه طلبيهاى او مقاومت كند يا به رقابت بپردازد، وجود نداشت .(78) از اين رو، انگلستان در صدد برآمد كه با ايران وارد مذاكره شده ، به وسيله قرار داد رسمى ايران را تـحـت نـفـوذ كـامـل خـود در آورد. در اين راستا در سال 1919 م قرار دادى در تهران بين (وثوق الدوله ) نـخـسـت وزيـر ايـران و (سـرپـزسـى كـاكـس ) وزيـر مـخـتـار انـگـليـس بـه امـضـا رسيد.(79) به موجب اين قرار داد كليه تشكيلات مالى و نظامى ايران در دست مستشاران انگليس قرار گرفت و در مقابل ، دولت انگلستان استقلال و تماميت ارضى ايران را به رسميت شناخت و قرضه هايى بـه ايـران داد و خـسـارتـهـاى جـنـگـى ايـران را جـبـران كرده ، در احداث راه آهن و تجديدنظر در تعرفه هاى گمركى ايران به طور يك جانبه اقدام مى كرد.(80) بـه دليـل امـضـاى چـنـيـن قـرار دادى تـوسـط ايـران ، كـنـفـرانـس صـلحى كه بعد از جنگ جهانى اوّل جـهـت تـعـيـيـن خـسـارتـهـاى جـنـگ در (ورسـاى ) فـرانـسـه تـشـكـيـل شـده بـود، بـه ايران اجازه شركت داده نشد، زيرا اعضاى شركت كننده در كنفرانس معتقد بودند كه ايران طبق اين قرار داد خود را تحت الحمايه انگليس قرار داده است . انگلستان نيز خود را قـيـّم ايـران مـى شـنـاخـت و حـضـور خـود در كـنـفـرانـس را بـه مـنـزله حـضور ايران تلقى مى كرد.(81) پـس از انـتـشار قرار داد، توفانى از خشم و غضب در ميان مردم و نمايندگان مجلس به وجود آمد. هـمـه آنها خواهان لغو قرار داد و مجازات امضا كنندگان آن بودند. مخالفتهاى مردم و نمايندگان آنها در مجلس ، بويژه شهيد مدرس از يكسو، و مخالفتهاى دولتهاى فرانسه ، امريكا و شوروى و فـشـار سـفـارت خـانـه هـاى آنها در تهران از سوى ديگر، باعث شد كه سرانجام مجلس چهارم ايران آن را تصويب نكرده ، قرار داد قبل از اجرا لغو شود.(82)
نهضت تنباكو
در نـيـمـه دوم قـرن نـوزدهـم حـوادث و اتـفاقاتى در ايران رخ داد كه چهره آينده كشورمان را تا حـدودى مـتـحـوّل و دگـرگون كرد. هر يك از اين حوادث برگهاى زرّينى در صفحات تاريخ اين مرز و بوم بوده ، درخشندگى خاص خود را دارند، امّا نهضت تنباكو در ميان اينها از جايگاه ويژه اى بـرخـوردار اسـت ، زيرا اين قيام از يكسو، اوّلين تجربه مبارزه با استعمار با ماهيت اسلامى بـود و از سـوى ديـگر، در اوج استبداد داخلى پادشاهان قاجاريّه ـ ناصر الدين شاه ـ به وقوع پـيـوسـت و پـرده ظـلمـانـى تـرس و وحـشـت را از دل مـلّتـى كـه شـاهـد چپاول و غارت ثروتهاى مادّى و معنوى خود بود، بيرون انداخت .قيام امّت اسلامى به رهبرى مرجع بزرگ آيت الله ميرزا حسن شيرازى عليه توطئه مشترك داخلى و خـارجـى ضـربـه محكمى بر پيكر استبداد داخلى و استعمار خارجى وارد كرد تا امتياز ننگين و شـرم آور تـنـبـاكـو كه بيش از پيش نفوذ كُفار را در كشور اسلامى ايران توسعه مى داد، لغو كـنـنـد. حـمـايـت بى دريغ و همه جانبه مردم ايران از حكم عالمى بزرگ ، ثابت كرد كه اسلام و روحانيت نفوذ عميقى در دلهاى مردم مسلمان ايران داشته و قادر به مقاومت در برابر هر توطئه اى مى باشند.قيام اسلامى تنباكو را مى توان اوّلين نهضت بيدارى مردم ايران براى به دست آوردن حقوق خود از بـيـگـانـگـان و استبداد پادشاهان ايران دانست كه خود طليعه نهضت مشروطيت شد؛ نهضتى كه باعث تحولات سياسى و اجتماعى چشمگيرى در تاريخ ايران گرديد.
لطفا منتظر باشید ...
