نـفـت در تـاريخ سياسى معاصر از جايگاه ويژه اى برخوردار است و نمى توان آن را از صحنه سـيـاسـى ايران جدا دانست . استفاده از نفت در ايران از سابقه طولانى برخوردار است ، امّا اجازه اسـتـخـراج و اسـتـفـاده از مـعـادن ايـران از جـمـله نـفـت بـطـور رسـمـى از سـال 1250 ه . ش / 1872 م ، در زمـان نـاصـر الديـن شاه به (بارون ژوليوس رويتر) داده شـد. ايـن امـتـيـاز كـه تـا آن زمـان در نـوع خـود بـى سـابـقـه بـود، از داخل و خارج مورد مخالفت قرار گرفته و لغو شد.(204) امـتـيـاز اسـتـخـراج و بـهـره بـردارى و لوله كشى نفت و قير در سراسر ايران بجز پنج استان شـمـالى بـه مـدت شصت سال در سال 1280 ه . ش / 1901 ميلادى در زمان مظفر الدين شاه به (ويـليـام نـاكـسـى دارسـى ) داده شـد. وى پـس از كـسـب امـتـيـاز، شـركـتـهـايـى در ايـران تشكيل داده ، شروع به حفارى در نقاط مختلف ايران كرد. در حالى كه عمليات اين شركت مى رفت كـه بـا نـاكـامـى رو به رو شود، ناگهان در سال 1287 ه . ش چاهى در مسجد سليمان به نفت رسـيـد و از آن تـاريـخ مـسـاءله جـديـدى بـه نـام نـفـت وارد سـياست ايران شد و كشورمان را با دشواريهايى رو به رو ساخت .(205) انـگـلسـتان با خريد 56 درصد از سهام شركت (دارسى ) و با استفاده از شرايط آسان امتياز، اسـتـفـاده هـاى زيـادى از نـفـت ايـران مـى بـرد و بـه هـمـيـن دليـل هـمـواره در تـلاش بـود كـه ايـن قـرار داد را بـا وضـع بـهـتـرى تثبيت كرده ، آسانتر به چـپـاول و غـارت ثـروت ايـران بـپـردازد. از ايـن رو، در سال 1310 ه . ش و در زمان سلطنت رضا شاه ، ناگهان 34 مبلغى را كه به ايران مى پرداخت ، كـم كـرد.مـذاكـرات بـيـن ايـران و انگليس براى حل اختلاف آغاز شد و سرانجام با پادرميانى و وسـاطـت رضا شاه درسال 1312 ه . ش / 1933 م . قرارداد دارسى با شرايط بهترى به نفع انگلستان تمديد شده و در مجلس شوراى ملّى نيز به تصويب رسيد.(206)
زمينه هاى ملّى شدن صنعت نفت ايران
الف ـ رقابت بر سر گرفتن امتياز نفت شمال :
مـردم ايـران كـه آشـكارا شاهد به يغما رفتن منابع غنى خود از طريق انعقاد قراردادهاى تحميلى بودند، به هيچ عنوان در مقابل اين اقدامات بيگانگان ساكت نبودند، امّا در زمان ديكتاتورى رضا شـاه بـه آنـهـا فرصت مبارزه با استثمارگران داده نشد. پس از شهريور 1320 ه . ش و سقوط ديكتاتورى رضا خان و برقرارى آزاديهاى نسبى ، كم كم مردم قدم به صحنه مبارزه گذاشتند و در اوّليـن اقـدام خـود، افـرادى مانند (آيت اللّه كاشانى ) و (دكتر مصدق )(207) را بـراى دوره چـهـاردهـم مـجلس انتخاب كردند تا با پشتيبانى و حمايت از آنها در مورد احقاق حقوق خود اقدام كنند.
لطفا منتظر باشید ...
