رقـابـت بـيـگـانـگـان در ايـران از زمـان صـفـويـّه كـم و بـيـش وجـود داشـت ، امـّا بـه دنـبـال انـقـلاب كـبـيـر فـرانـسـه و تـحـولات مـهـّم اروپـا در اواخـر قـرن هـيـجـدهـم و اوايـل قـرن نـوزدهم وارد مرحله جديدى شد. هر چند اين رقابتها با حضور چند كشور قدرتمند آن زمـان در ايران ادامه داشت ، ولى رقابت دو كشور همسايه شمالى و جنوبى يعنى روس و انگليس ملموستر و شديدتر بود و به همين دليل فقط به رقابت آن دو كشور در ايران مى پردازيم .روس و انـگـليـس در نـتـيـجـه رقـابـت در ايران ، توانستند امتيازات اقتصادى ، سياسى و نظامى زيادى كسب كنند كه ما از ميان آنها فقط به امتيازات مهّم اقتصادى و قراردادهاى سياسى كه باعث غـارت مـنـابـع مـلّى و تـقـسـيـم كـشـور بـه دو حـوزه نـفـوذ و اشغال ايران در جنگ جهانى اوّل شد اشاره مى كنيم .هـر چـنـد ايـن امـتيازات هر كدام در جاى خود مهّم بودند، ولى بعضى از آنها مهمتر از بقيه بوده و اثـرات تـخـريـبـى بـيشترى بر نظام اقتصادى سياسى و فرهنگى ايران داشتند. از اين رو، از مـيـان امـتيازات كسب شده توسط روس و انگليس تنها به مهمترين آنها كه اثرات داخلى و خارجى جبران ناپذير داشتند، اشاره مى شود.
امتيازات اقتصادى انگلستان
الف ـ امتياز رويتر:
يـكـى از اوّليـن و مـشـهـورتـرين امتيازاتى كه در ايران به بيگانگان داده شد، امتياز (رويتر) بـود.ايـن امـتـيـاز از آن جـهـت بـا اهـمـيـّت اسـت كـه سـرآغـاز فـصـل جـديـدى از كـسـب امـتـيـازات اقـتـصـادى و تـجـارى بـود و بـه دنـبـال آن امـتـيـازات ديـگـرى بـه روسـيه و انگلستان واگذار شد كه هر كدام از آنها خسارتها و مشكلات زيادى را براى ايران به وجود آورد.(55) بـه مـوجـب ايـن امـتـيـاز، بـهـره بـردارى و اسـتـخـراج كـليـه مـعـادن ايـران از جـمـله مـعـادن ذغـال سـنـگ ، آهـن ، مـس ، سـرب ، نـفـت و هـر مـعـدن ديـگـرى كـه در ايـران قابل بهره بردارى بود ـ به استثناى طلا، نقره و سنگهاى قيمتى و معادن متعلق به افراد ـ به مدت هفتاد سال و با شرايط آسان به (بارون جوليوس دو رويتر) يهودى آلمانى تباركه به تابعيت انگليس در آمده بود، در سال 1250 ه . ش / 1872 م واگذار شد.(56) ايـن امـتـيـاز كـه در زمـان نـاصر الدين شاه و صدارت (ميرزا حسين خان سپهسالار) و با واسطه گـرى و دلالى مـيـرزا مـلكـم خـان بـه انـگـليـسـيـهـا داده شـد و بـه مـعـنـاى فـروش كـامل ايران و غارت منابع و ثروت ملّى مردم ايران بود، با مخالفت شديد روسيه از يك سو، و مـردم و عـلمـاى شيعه از داخل به ويژه مجتهد بزرگ (حاج ملا على كنى ) از سوى ديگر، رو به رو شـد و بـنـاچـار قـبـل از اجـرا، لغـو شـد و تـلاش رويـتـر بـراى اجـراى آن بـه جـايـى نرسيد.(57)
ب ـ امتياز بانك شاهنشاهى ايران :
بعد از لغو امتياز استخراج معادن ايران توسط ناصر الدين شاه ، رويتر از اين امر نگران بود. وى از طـرح دعـوا عـليـه ايـران به خاطر لغو امتيازش دست بر نداشت و اين موضوع را به مدت هـفـده سـال دنـبـال كـرد تـا سـرانـجـام تـوانـسـت امـتـيـاز بـانـك شـاهـنـشـاهـى را در سال 1268 ه . ش / 1889 كسب كند.(58) نـاصر الدين شاه سالها قبل از ايجاد بانك شاهنشاهى توصيف بانكهاى اروپايى و نقش آنها را در پـيـشـرفـت اقـتـصـادى شـنـيـده بـود و تـمـايـل داشـت چـنـيـن مـؤ سـسـه هـايـى در ايـران نـيـز تـشـكـيـل شـود. زمـانـى كـه وى در تـدارك سـفـر دوم خـود بـه اروپـا بـود، نـيـاز شـديـد بـه پـول پـيدا كرد تا هزينه عياشيها و مخارج بيهوده خود را تاءمين كند. به همين جهت با دادن امتياز تـاءسيس
لطفا منتظر باشید ...
