پيروزى نهضت و تشكيل دولت ملّى مصدق - تاریخ سیاسی معاصر ایران نسخه متنی

يـافـت كـه طـرح عـمـلى ملّى شدن را در مدت دو ماه تهيه كند.(223) كـميسيون پس از انقضاى مدت معيّن شده ، طرح اجرايى ملّى شدن صنعت نفت مصوب مجلسين را طى نـه مـاده تـهـيـه كـرد. از مـوارد مهم آن تشكيل يك هياءت مختلط مركب از ده نفر از نمايندگان مجلس شـورا و سـنـا ـ از هـر كـدام پنج نفر ـ و وزير دارايى يا قائم مقام او بود. اين هياءت موظف بود، بى درنگ از شركت نفت سابق ايران و انگليس خلع يد كرده ، به مطالبات و دعاوى آن رسيدگى كـنـنـد. هـمـچـنـيـن دولت و هـيـاءت مـخـتـلط مـوظف بودند كه به حسابهاى شركت رسيدگى كرده ، اسـاسـنـامـه شـركـت مـلّى نـفـت ايـران را تـهـيـه كـنـنـد و همچنين عده اى از افراد ايرانى را براى يـادگـيـرى تـخـصصهاى لازم به خارج بفرستند تاجايگزين خارجيها شوند. هياءت مختلط موظف بـود در مـدت مـشـخـص شـده بـه كـار خـود پـايـان داده ، گـزارش كـار خـود را بـه مجلس ارائه دهد.(224)

پيروزى نهضت و تشكيل دولت ملّى مصدق

دولت انـگلستان پس از ملّى شدن صنعت نفت ايران ، از طريق شاه و با گماردن (حسين علا) به پـسـت نـخست وزيرى قصد داشت راهى جهت سازش پيدا كرده ، اين اقدام تاريخى را بى اثر كند تـا بـه چپاول و غارت ثروت خدادادى ايران ادامه دهد. امّا (علا) پس از يك ماه و چند روز هنگامى كـه بـا طـرح نُه ماده اى كميسيون نفت رو به رو شد، ناچار استعفا داده و از مقام خود كناره گيرى كرد.(225) پـس از نـاكامى علا، (جمال امامى ) رهبر اكثريت مجلس پيشنهاد نخست وزيرى دكتر (مصدق ) را مطرح كرد.

مصدق قبول پُست نخست وزيرى را مشروط به تصويب لايحه نُه ماده اى كميسيون نفت كـرد. پـس از تـصويب لايحه در مجلسين (مصدق ) در راءس قدرت قرار گرفت و ماءمور اجراى ملّى شدن صنعت نفت بر اساس طرح نُه ماده اى مصوّب شد. (آيت اللّه كاشانى ) كه در اين زمان رهـبـرى جـنـاح مذهبى نهضت را به عهده داشت و از پشتوانه مردمى برخوردار بود، براى نخستين بـار بـا تـمـام قـدرت از دكـتـر مصدق حمايت كرد. دكتر مصدق برنامه كار دولت خود را بر دو اصل زير بنا گذاشت :

1 ـ اجـراى قـانون ملّى شدن صنعت نفت و تخصيص عوايد حاصله از آن به تقويت بنيه اقتصادى كشور و ايجاد موجبات رفاه و آسايش عمومى .

2 ـ اصلاح قانون انتخابات مجلس شوراى ملّى و شهرداريها.(226) در قـسـمـت اوّل ايـن درس ، به چگونگى مراحل ملّى شدن نفت ايران پرداختيم و سير حوادث رايكى پـس از ديـگرى شرح داده ، به قبول نخست وزيرى دكتر (مصدق ) و ماءموريت او جهت اجرا شدن اين امر مهّم رسيديم .

حوادث اين پديده مهّم تاريخ سياسى معاصر ايران به همين جا خاتمه پيدا نـمـى كـنـد، بـلكه مرحله مشكل آن پس از اين تاريخ است كه دولت ملّى دكتر (مصدق ) با حمايت (آيت اللّه كاشانى ) و مردم ايران قصد داشت گره اين مشكلات را گشوده تا دولت و ملّت ايران صاحب اصلى اين سرمايه ملّى خود شود.

اقدامات دولت ايران و شركت نفت انگليس پس از ملّى شدن

الف ـ مقابله انگليس با ملّى شدن :

دولت اسـتـعـمـارگر انگلستان پس از پيروز شدن نهضت از دو جهت به مقابله با آن پرداخت . از جهت داخل ايران ، قصد داشت با تهديد ايران و نصب افراد وابسته خود به نخست وزيرى ، آن را در جهت حفظ منافع خود به سازش بكشاند كه دراين راستا كشتيهاى جنگى خود را نيز به آبهاى ايـران فرستاد، امّا پس از روى كار آمدن (مصدق ) و پشتيبانى (آيت اللّه كاشانى ) و مردم از او، ايـن سـيـاسـت انـگـليـس بـا مشكل روبه رو شده و شكست خورد. از نظر خارجى نيز قصد داشت آمـريـكا را به كمك گرفته و تشويق به حمايت از سياستهاى خود در ايران كند. در راستاى اين هـدف خـود نـماينده اى به آمريكا فرستاد تا به اتفاق آن كشور سياست مشتركى در مورد ايران در پـيـش گـيـرنـد. سـرانـجـام ايـن دو كـشـور كـنـفـرانـسـى دربـاره نـفـت ايـران تشكيل دادند كه در پايان آن ، دولت انگليس پيشنهاد سه ماده اى را به ايران ارائه داد و پس از آن بـه مـلّى شـدن نـفـت ايـران اعـتـراض كـرد. از مـوارد مـهـّم ايـن پـيـشـنـهـاد تـشـكـيل يك شركت جديد بود كه درآمد نفت بطور مساوى بين دو كشور تقسيم شود و پخش نفت در داخـل ايـران به يك شركت ايرانى واگذار شود و جايگزينى كارمندان ايرانى به جاى كارمندان خارجى از ديگر موارد طرح پيشنهادى بود.(227)