سـواحـل جـنـوبـى دريـاى خـزر كـه مـتـعـلق بـه ايـران بـود، نـسـبـت بـه سـواحـل شـمـالى كـه در اخـتـيـار روسـيـه قـرار داشـت ، مزيت بهترى از نظر آب و هوا، عمق آب و مـاهـيـگـيـرى داشـتـه و دارد. ايـن امـتـيـازهـا از گـذشـتـه هـاى دور بـاعث شده روسها چشم طمع به سـواحـل ايران داشته باشند و گاه و بى گاه آنجا را مورد تجاوز قرار دهند. در عهد نامه صلح تركمنچاى ، امتيازات زيادى به روسها در اين مورد داده شده بود، امّا آنها به اين هم اكتفا نكرده ، خـواسـتـار تـسـهـيـلات بـيـشـتـرى بـودنـد تـا ايـن ثـروت خـدادادى مـردم ايـران را غـارت كنند.(65) اختلافاتى كه بين اتباع روس و ايران بر سر ماهيگيرى در درياى خزر به وجود مى آمد و سوء اسـتـفـاده هـايـى كـه دولت روسـيـه بـه واسـطـه داشـتـن حق كاپيتولاسيون طبق عهد نامه تجارى تـركـمـنـچـار مـى كـرد، مـشكلات فراوانى را براى دولت ايران فراهم آورده بود.(66) سـرانـجـام ، نـاصـر الديـن شـاه تـصـمـيـم گـرفـت شـيـلات شـمـال را بـه (مـيـرزا حسين خان سپهسالار) اجاره دهد. وى نيز امتياز شيلات را طبق قرار دادى در سـال 1255 ه . ش / 1876 م بـه يـك بازرگان روسى به نام (استپان ليانازوف ) واگذار كرد.(67) ايـن امـتـيـاز طـى سـالهـاى طـولانـى بـه علّت اينكه روسها از تجهيزات صيد بهترى برخوردار بـودند و سود بيشترى مى بردند، مشكلات فراوانى براى ايران فراهم كرد و يك بار نيز در سـال 1297 ه . ش / 1917 مـيـلادى بـه واسـطـه انـقـلاب روسـيـه لغـو شـد. ولى دو سـال بـعـد دوبـاره بـه فـرد ديـگـر روسـى واگـذار شـد سـپـس در سـال 1306 ه . ش / 1927 م امـتـيـاز شـيلات به يك شركت مختلط ايران و شوروى به مدت 25 سـال واگـذار شـد كـه در سـال 1333 بـه پـايـان رسـيـد و ايـران از تـجـديـد آن خـوددارى كرد.(68)
ب ـ امتياز بانك استقراضى (رهنى ):
بـعـد از ايـنـكـه انگليسيها امتياز بانك شاهنشاهى ايران را كسب كردند روسها نيز در نظر داشتند امـتـيـاز مـشـابـهى را به دست آورند. در سفر سوّم ناصرالدين شاه به اروپا، زمانى كه وى در روسـيـه بـود، آنـهـا از او چـنـين درخواستى را تقاضا مى كردند. روسها براى اينكه خود بطور مـسـتـقـيـم وارد مـسـاءله نـشوند، يك نفر روسى به نام (ژاك پالياكف ) را به شاه ايران و امين السلطان معرفى كردند. وى پس از بازگشت ناصر الدين شاه ، به ايران آمد و پيشنهاد يك مؤ سسه استقراضى را كرد كه مورد موافقت قرار گرفت .(69) سـرانـجـام پـس از مـذاكـراتـى در تـهـران بـيـن پـاليـاكـف و دولت ايـران ، در سـال 1270 ه . ش / 1891 ايـن امـتياز به او واگذار شد. و چندى بعد با اجازه دولت ايران نام (بـانـك ) بـر آن گـذاشـتـه شـد.بـانـك اسـتقراضى پس از تاءسيس دست به معاملات مالى و اقـتـصـادى زد و نـفـوذ زيادى در امور تجارى ايران پيدا كرد. هر چند امتياز اين بانك را يك فرد روسـى گـرفـتـه بـود، امـّا دولت روسيه خود معاملات بانك را تضمين كرده ، آن را شعبه اى از بـانـك دولتى روسيه در ايران قرار داد. بدين ترتيب ، دولت روسيه در پناه بانك ، دست به كـارهـاى تـجـارى و اقتصادى وسيعى در ايران زد و مشكلات و خسارتهاى فراوانى براى ايران فراهم كرد.(70)
ج ـ امتياز راههاى شوسه شمال ايران :
يـكـى از امـتـيـازهـايى كه هميشه مورد نظر روسيه تزارى بود، ايجاد راههاى شوسه و راه آهن و تـوسـعـه تسهيلات حمل و نقل در استانهاى شمالى ايران بود. اين توجه از نظر روسها به دو علت بود؛ اوّل توسعه راهها براى گسترش روابط تجارى و بازرگانى روسيه با استانهاى شـمـالى ايـران ، دوم سـياست توسعه طلبى نظامى در ايران كه ايجاد راههاى ارتباطى نقش مؤ ثرى در آن داشت .(71) روسـهـا و انـگـليسيها در راستاى اهداف سياسى و نظامى خود گاه گاهى به دولت ايران فشار مـى آوردند كه طبق نقشه آنها راههايى را در ايران احداث كند. دولت ايران به جهت ضعف مالى از يـكسو، و نياز كشور به اين راهها از سوى ديگر، امتيازات زيادى جهت احداث و ساختن راه شوسه و راه آهـن بـه ايـن دو دولت
لطفا منتظر باشید ...
