جنگهاى ايران و روس - تاریخ سیاسی معاصر ایران نسخه متنی

ه‍ ـ مظفر الدين شاه :

او فـرزنـد بـزرگ و وليـعـهـد نـاصـر الديـن شـاه بـود. وى به علت طولانى بودن پادشاهى پـدرش چهل سال از جوانى خود را به عنوان وليعهد گذراند. و زمانى كه به پادشاهى رسيد، مردى ضعيف النفس و مريض و عليل بود. مظفر الدين شاه به علت بيمارى و ناتوانى اش ، تحت نـفـوذ شديد روسها و اطرافيانش قرار داشت و به همين علت نمى توانست تصميمات مفيد و قاطع در زمينه اصلاحات امور سياسى ـ اقتصادى كشور بگيرد.(24) مـهمترين حادثه دوران پادشاهى مظفر الدين شاه ، پيروزى انقلاب مشروطه بود. مردم ايران كه از ظـلم و سـتـم پـادشاهان قاجار و از دخالت بيگانگان در امور كشور به ستوه آمده بودند، و از طرفى هم از نظر اقتصادى تحت فشار و در فقر به سر مى بردند، با كمك و رهبرى روحانيون و مـليـّون خـواسـتـار ايـجـاد عـدالتـخـانه و مجلس شورا و حكومت مشروطه شدند. مظفر الدين شاه بـنـاچـار فـرمـان مـشـروطـيـت را در سـال 1285 ه‍ . ش ، صـادر و بـا ايـن فرمان رژيم استبدادى شاهنشاهى در ايران برچيده شد.

قـرار داد دارسـى : ايـن امـتـيـاز در سـال 1280 ه‍ . ش ، و در زمـان مـظـفر الدين شاه به (ويليام نـاكـسـى دارسى ) انگليسى واگذار شد و استخراج و بهره بردارى و لوله كشى نفت و قير در تمام ايران بغير از پنج استان به مدت شصت سال به دارسى واگذار گرديد.(25)

و ـ محمد على شاه :

پـس از مـظـفـر الدين شاه ، فرزند بزرگش كه با نام (محمد على ميرزا) به عنوان وليعهد در تـبـريـز حـكـومت مى كرد، به تهران آمده و به پادشاهى رسيد. وى ابتدا از مشروطيت و مشروطه خـواهـان بـه دلايـل مختلف حمايت مى كرد. امّا وقتى كه به قدرت رسيد، با مشروطه به مخالفت بـرخـاست . محمد على شاه بشدّت طرفدار روسيه بود و با كمك لياخوف روسى مجلس شوراى مـلى را بـه تـوپ بـسـت و اسـتبداد را دوباره برقرار ساخت (استبداد صغير)، امّا سرانجام آزادى خـواهـان از تـبريز، رشت و اصفهان به سوى تهران حركت كرده ، آنجا را تصرف نموده ، محمد على شاه را از سلطنت خلع كردند.(26) مـهـمـتـريـن حـادثـه ديگر زمان وى ، تقسيم ايران به سه منطقه تحت نفوذ روس ، انگليس و بى طرف بود.

اين تقسيم بين روسيه و انگليس در سال 1286 ه‍ . ش / 1907 م انجام شد. به موجب آن دو كشور اختلافات خود را در آسيا حل كردند و به قرار داد 1907 م مشهور شد.(27)

ز ـ احمد شاه :

آزاديـخـواهـان پـس از فـتح تهران ، محمد على شاه را بركنار و پسر دوازده ساله او احمد شاه را بـه پـادشـاهـى بـرگـزيـده و عـَضـدالملك رئيس ايل قاجار را به نيابت سلطنت انتخاب كردند. (1288 ه‍ . ش ).

مـهـمـتـريـن حـادثـه زمـان وى ، جـنـگ جـهـانـى اول و اشغال ايران توسط متفقين است كه به همين علت هرج و مرج و قحطى كشور را فرا گرفت . سـرانـجـام ، احـمـد شـاه و حـكـومـت قـاجـاريـه در سـال 1304 تـوسـط رضـا خـان سـرنـگـون شد.(28)

جنگهاى ايران و روس

دوران جـنـگهاى ايران و روس يكى از حساسترين ، غم انگيزترين و پُرمخاطره ترين لحظه هاى تـاريـخ سـيـاسـى مـعـاصـر ايـران است . اين دوره كه حدود سالهاى 1179 ه‍ . ش / 1800 م تا 1209 ه‍ . ش / 1830 م را در بر مى گيرد، همزمان با پادشاهى فتحعليشاه از سلسله قاجاريّه در ايران است . اروپا نيز در اين زمان شاهد تحوّلات سياسى بزرگى بود كه در وقايع ايران بـى تاءثير نبود. رواج و گسترش افكار آزادى خواهى بعد از انقلاب كبير فرانسه از يك سو و پـيـروزيـهـاى نـاپـلئون در اروپا از سوى ديگر، موجب وحشت و ترس امپراتورها و پادشاهان اروپا شده ، آنها را به فكر چاره انديشى و اتحاد با ديگر كشورها انداخت .

كـشـور انـگـلسـتـان كـه در ايـن دوران بـه فـكـر مـسـتـعـمـره خـود، هـنـدوسـتـان بـود اسـتـقـلال ايـرانِ ضـعـيـف را دنـبـال مى كرد. روسيه در پى سياست توسعه طلبانه رسيدن به آبـهـاى گـرم ، چـشـم طمع به سرزمين ايران داشت . ناپلئون در فرانسه قصد داشت به وسيله اتـحـاد بـا روسـيـه ، از راه ايـران ، هـنـدوسـتـان را از چـنـگ انـگـليـس خـارج كـنـد.بـه هـمـيـن دليـل ايـران به علّت موقعيت استراتژيكى و جغرافيايى خود، در سياستهاى هر يك از قدرتهاى بزرگ از جايگاه ويژه اى برخوردار بود.

فـتـحـعـليـشـاه كـه فـاقـد خـصـوصـيات يك سياستمدار آگاه و شجاع بود، نتوانست ايران را از