جرقه هاى نهضت - تاریخ سیاسی معاصر ایران نسخه متنی

كرد. انگلستان از اين جهت احساس نگرانى كرده ، همواره در فكر توسعه نفوذ خود در ايران بود.

بـعـد از شـكل گيرى نهضت مردمى مشروطيت ، انگليس نيز به علّت ضد استبدادى بودن آن كه در واقع مخالفت ضمنى با روسيه بود، با آن همراه شد و از مشروطه خواهان حمايت كرد. انگليسيها تمايل داشتند كه يك دگرگونى اساسى در ساختار سياسى ايران پديد آيد تا حكومت قاجاريّه كـه تـحـت سـلطـه و حـمـايـت روسـهـا بـود، تـضـعـيـف شـده و نـيـروهـاى تـحـصـيـلكـرده ليبرال و روشنفكران وابسته به سياستهاى انگليس قدرت را در دست گيرند.(132) هـدف دولت انـگـليـس از حـمـايـت از نـهضت مشروطه طلبى در ايران اين بود كه ضمن كاهش نفوذ روسـيـه در ايـران ، مـوقـعـيت خود را به عنوان قدرت بر تر در سياست ايران تثبيت كند. دولت استعمارگر انگليس در راستاى اين هدف از نهضت مشروطه حمايت كرده و كمك بزرگى نيز براى پـيـروزى آن نـمـود كـه نـمـونـه بـارز آن حـمـايـت و تـشـويق مردم از تحصن در سفارت انگليس ‍ درتهران و در اختيار قرار دادن امكانات لازم براى آنها بود.(133) سـالها بود كه زمينه هاى نهضت مشروطيت مهيّا شده بود. مردم ايران كه از ظلم و استبداد و فقر و بـيـچـارگـى خـود از يكسو و نفوذ و تسلط همه جانبه بيگانگان در امور داخلى ايران و زيانهاى نـاشـى از آن از سـوى ديـگـر، آگـاه شـده بـودند منتظر فرصت بودند تا قيام و شورش عليه استبداد داخلى و استعمار خارجى را آغاز كنند.

زمـيـنـه حـركـت و تـحـول هـمـه جـانـبـه در سـاخـتـار سـيـاسـى ـ اجـتـمـاعـى ايـران كـه از قبل آماده شده بود، نياز به نقطه شروع و جرقه اى داشت تا خشم و نفرت مردم را آشكار كند. هر حـادثـه و واقـعـه اى كـه در هـر گـوشـه اى از كـشـور رخ مـى داد، مـردم آن را از چـشـم دولت و كـارگـزاران آن مـى ديـدنـد و فرياد خود را عليه آن بلند مى كردند. گروهها، انجمنها، مجامع ، عُلما و روشنفكران همه حكومت قانون را تبليغ مى كردند و نفرت و انزجار خود را بر ضد رژيم حـاكـم در روزنـامـه هـا و شـب نـامه ها به صورت آشكار و پنهان مى نوشتند و خواستار آزادى و مـشـروطـه خـواهـى بـودنـد. سـرانجام ، روز موعود فرا رسيده و حوادثى چند باعث شروع نهضت مشروطيت شد.

جرقه هاى نهضت

الف ـ واقعه كرمان :

در كـرمـان ، علاوه بر اقليتهاى مذهبى مانند زردشتى و يهودى ، فرقه هايى از مسلمانان به نام (شـيـخـيه ) و (صوفيه ) زندگى مى كردند. در اين زمان و در ماه محرم و صفر يكى از وعاظ آنـان را خارج از دين اسلام دانست . اين گروهها كه مورد حمايت شاهزاده (ركن الدوله ) حاكم وقت كرمان بودند، زمينه تبعيد واعظ مذكور (شيخ شمشيرى ) را فراهم كردند، امّا مردم كرمان و عُلما، شـيـخ را مـورد تـاءييد قرار دادند و درگيرى نسبتا شديدى بين شيخيه و شيعيان رخ داد كه چند نـفـر از شـيـخـيـه كـشـتـه شـدنـد.

بـه دنـبـال ايـن حـادثـه ، (ركـن الدوله ) عـزل شـد و ظـفـر السـلطـنـه جانشين او شد. حاكم جديد حاج محمد رضا مجتهد كرمانى كه يكى از روحـانـيـون بـزرگ كـرمـان بـود و از شـمـشـيـرى حـمـايـت كـرده بـود را بـه اتفّاق چند نفر به دارالحكومه برده و آنها را كتك زد.(134) ايـن اقـدام حاكم جديد مورداعتراض مردم كرمان و سراسركشور قرار گرفته و بهانه اى براى اعـتـراض عـليـه حـكـومـت شـد. عـلمـاى تـهران بويژه آيت اللّه طباطبايى و آيت اللّه بهبهانى بر اعـتـراض خـود بـه عـيـن الدوله ـ صدر اعظم ـ افزودند و زمينه مناسب براى شروع نهضت فراهم شد.(135)

ب ـ حادثه نوز بلژيكى :

(مـسيو نوز) كه مدّت چند سال براى اصلاح امور گمركى در ايران به سر مى برد و در مدّت كـوتـاهـى با كمك عوامل روسى بر كل گمركات ايران مسلط شده بود و روابط بسيار نزديكى بـا دربـاريـان و روسـهـا داشـت ، در يـكـى از مـجالس لباس روحانيون را پوشيده و با آن عكس گرفته بود. اين عكس به تعداد زيادى چاپ شد و در اختيار مردم قرار گرفت . انتشار اين عكس كـه يك كافر لباس روحانى به تن كرده بود، اهانت بزرگى به روحانيت تلقى مى شد و از طـرفـى هـم چـون مـردم بـه عـلّت اقـدامـات سـخـتـگـيـرانـه او در امـور گـمـركـى دل خوشى از او نداشتند، اعتراضات شديدى را عليه او برانگيخت . مردم و روحانيون فرصت را