حضور در صحنه و ادامه نهضت تنباكو متعلق به گروه خاصى از مردم نبود، بلكه همه طبقات و اقشار مردم در آن نقش داشتند. زنان ايران براى اوّلين بار با نمايش قهرمانانه و شور انگيز، حضور خود را در تاريخ مبارزات ايران به نمايش گذاشتند و حتّى رهبرى و تظاهرات خيابانى را در چند نقطه به عهده گرفتند.(110)
د ـ استقامت و فداكارى مردم و رهبران :
اسـتـقـامـت رهـبرى و مردم در تمام مراحل نهضت به چشم مى خورد وقتى فتواى تحريم صادر شد، همه مردم از آن اطاعت كردند و شايعه جعلى بودن و لغوامتياز داخلى نتوانست مردم را راضى كند و تـا لغـو كـامـل آن و اعـلام رسـمـى دولت و شـركت رژى پايدارى كردند. آنها در اين راه از جان و مـال خـود مـايـه گـذاشـتـنـد، از مـعـامـله بـا شـركـت رژى خـوددارى كـردنـد و گـاه امـوال و دارايـى خـود را بـه آتـش كـشـيـدنـد و وسـائل اسـتـعـمـال دخانيات را شكستند تا سرانجام به پيروزى رسيدند. البتّه همه اينها ريشه عميق در اعتقادات مذهبى مردم ايران داشت .
نهضت مشروطيت
در سـراسـر تـاريـخ پر فراز و نشيب 2500 ساله شاهنشاهى ايران ، بويژه در زمان قاجاريّه شـاه هـمـيـشـه قـدرت مـطـلق و يـگـانـه مـرجـع رسـيـدگـى بـه مسائل كشورى و لشكرى بوده ، هيچ چيز خارج از اراده او انجام پذير نبود. پس از او شاهزادگان بـودنـد كه هر كدام در گوشه اى از كشور همانند شاه فرمان مى دادند و خواست و اراده مردم هيچ جايگاهى نداشت .نهضت مشروطيت از جهت كاهش قدرت استبدادى پادشاه ، جايگاه ويژه اى در تاريخ سياسى معاصر ايـران دارد، چـرا كـه تـوانـسـت پـايـه هـاى ايـن قـدرت بـى پـايـان را فرو ريخته ، آن را به پادشاهى مشروطه تبديل كند. از اين رو، تحوّل مهمّى در ساختار سياسى اجتماعى ايران محسوب مى شود.در مـورد عـلل نهضت مشروطيت دو ديدگاه وجود دارد: عدّه اى آن را بطور كلى تحوّلى مى دانند كه از خارج كشور بويژه انگلستان سرچشمه گرفته است . عدّه اى ديگر آن را نهضتى ملّى و مردمى مـى دانـنـد كـه زمـيـنـه هـاى آن در داخـل ايـران فـراهـم شـد. از آنـجـا كـه هـيـچ تحوّل و نهضتى بدون فراهم شدن زمينه هاى داخلى نمى تواند رخ دهد، در اين درس ابتدا زمينه هـاى داخـلى نـهـضـت مـشـروطـيـت را مـورد بـررسى قرار داده ، آن گاه به زمينه هاى خارجى آن مى پردازيم .
زمينه هاى نهضت مشروطيت
الف ـ زمينه هاى داخلى
1 ـ نهضت تنباكو:
يـكـى از مـهـمـتـريـن زمينه هاى داخلى نهضت مشروطيت ، قيام تنباكو است . زمانى كه ظلم و استبداد سراسر ايران را فرا گرفته و حكومت استبدادى ناصر الدين شاه قاجار بر مردم ايران سايه افـكـنـده بود و به دنبال واگذارى امتياز توتون و تنباكوى ايران به يك شركت انگليسى به نـام (رژى )، مـردم در سـراسـر ايران دست به اعتراض و قيام زدند و با رهبرى و هدايت عُلما و روحانيون مبارزه ريشه دارى را آغاز كردند، شاه و اطرافيان او كه با دريافت رشوه هاى كلان ، ايـن امـتـيـاز را بـه بـيـگـانـگـان اعطا كرده بودند، قصد داشتند به هر وسيله اى كه شده نهضت تـنـبـاكـو را سـركـوب كـنـنـد، امـّا مـردم پس از صدور فتواى آيت اللّ ه العظمى ميرزاى شيرازى يـكـپارچه از آن اطاعت كردند و رژيم ناصر الدين شاه به ناچار تسليم خواست مردم شد و امتياز را لغو كرد.(111) پـيـروزى نـهـضـت تـنـبـاكـو از يـكـسـو بـاعـث فـرو ريـخـتـن تـرس از اسـتـبـداد پـادشـاهـان و زوال مـقـام و عـظـمـت آنها شد و از سوى ديگر مردم ايران فهميدند كه با وحدت كلمه و تكيه بر مـبـانـى ارزشـى اسـلام و رهـبـرى روحـانـيـت مـى تـوان در مقابل هر گونه استبداد به مقاومت پرداخته ، آن را به زانو در آورد. اين مساءله يكى از موارد مهم زمينه هاى داخلى نهضت مشروطيت بود و الهام بخش اين نهضت شد.
لطفا منتظر باشید ...
