كردند.(104)
مـردم و عـلمـاى شـهـرهـاى ايـران كـه از اقدامات خود نتيجه قطعى نگرفته بودند، دست كمك به سـوى مـرحـوم (مـيـرزا مـحـمـّد حسن شيرازى ـ مرجع تقليد شيعيان جهان ـ كه در آن زمان در سامرا بود، دراز كردند. وى از طريق روحانيون و زائران ، همچنين نامه ها و تلگرافهايى كه از ايران بـه ايـشـان مـى رسـيـد و بخصوص نامه سيد جمال الدين اسد آبادى ، به زيانها و خسارتهاى دولت و مـلّت ايـران آشـنـا شـد، ابـتـدا از طـريـق مـسـالمـت آمـيـز و ارسـال چـنـد نـامـه ، لغـو ايـن امتياز را از ناصر الدين شاه تقاضا كرد، امّا وقتى كه از اين كار نـتـيـجـه اى حـاصـل نـشـد، سـرانـجـام فـتـواى مـشـهـور خـود را در سال 1267 ه . ش / 1891 م در رابطه با منع استعمال دخانيات بدين شرح اعلام كرد:
(بـِسـْمِ اللّ هِ الرَّحـْم ن الرَّحـي م ـ اَلْيـُوم اِسـتـِعـمـال تـنـباكو و توتون بِاَىِّ نحوٍ كانَ در (حكم مُحاربه با امام زمان است عجل اللّ ه فرجه )(105) حُررة الاحقر محمد حسن الحسينى
امّت مسلمان ايران كه هر لحظه منتظر چنين حكمى بودند؛ پس از دريافت آن با هر وسيله اى كه در اخـتـيـار داشـتـنـد در پـخـش آن اقـدام كـردنـد، زيـرا چـنـيـن كارى را وظيفه شرعى خود مى دانستند. اسـتقبال از چنين حكمى بى نظير بود. مردم ايران از پير و جوان ، زن و مرد، كشاورز و كارگر، تـاجـر و كـاسـب ، هـمـه بـدون چـون و چـرا از آن اطـاعـت كـردنـد، قـليـانـهـا و چپق ها را شكستند و تـوتـونـهـا، تنباكوها و سيگارها را به آتش كشيدند و حاضر نشدند حُكم عالم و مرجع خود كه اسـتـعـمـال تـنـبـاكو را در حكم جنگ با امام زمان (عج ) مى دانست ، نقض كننند. نفوذ اين حكم آن قدر گـسـتـرده و وسـيـع بـود كـه حـتـّى دربـار و حـرمـسـراى نـاصـر الدين شاه را نيز فرا گرفت .(106)
نـاصـر الديـن شـاه و دربـار او كه به عمق و گستردگى نفوذ اين حكم پى برده بودند، قصد داشـتـنـد با جعلى خواندن و تفرقه و فشار به مردم و روحانيون ، بويژه ميرزا حسن آشتيانى ، اثر آن را خنثى كنند، امّا وقتى به بى اثر بودن توطئه هاى خود پى بردند تصميم گرفتند كـه بـا لغـو امـتـيـاز داخـلى آنـهـا را تسليم كنند، ولى هوشيارى و تداوم نهضت و حضور مردم در صحنه و اعلام جهاد از سوى ميرزاى شيرازى توطئه هايشان را نقش بر آب كرد.(107)
سـرانـجـام بـه دليـل فـشار نهضت اسلامى ـ مردمى ايران به رهبرى ميرزاى شيرازى كه اساس سـلطـنـت اسـتبدادى ناصر الدين شاه را به مخاطره انداخته بود، وى تصميم گرفت كه امتياز را لغـو كـنـد و بـا اعـلام رسـمـى لغـو امـتياز از سوى دولت ايران و شركت رژى ، مبارزه پيروزمند تنباكو پس از 55 روز خاتمه يافت و حكم تحريم لغو شد.(108)
شـركت رژى كه مبالغ هنگفتى به شاه و صدر اعظم و درباريانش رشوه داده بود خواستار غرامت از ايـران شـد. كه پس از مذاكراتى پانصد هزار ليره به شركت پرداخت شد. اين مبلغ از بانك شـاهـنـشـاهـى ايـران كـه سهام آن متعلق به انگليس بود به صورت وام با بهره شش درصد در مقابل گرو گذاشتن گمركات بنادر خليج فارس ، بوشهر، بندر عباس ، بندرلنگه و شيراز تـاءمـيـن شـد. بـديـن تـرتـيـب ايـن گـمـركـات تـحـت نـظـارت و كنترل انگليس در آمد.
مـهـمـتـريـن عـامـل پـيـروزى نـهـضـت تـنـبـاكـو مـاهـيـّت اسـلامـى آن بـود، زيـرا تـنـهـا عـامـل و انگيزه اى كه مى توانست توده هاى مردم ايران را با آن وسعت به حركت در آورد و آنها را به ايثار و فداكارى و از جان گذشتگى وا دارد اعتقادات اسلامى و مذهبى بود.
انـگـيـزه ايـن عـمـل نـيـز نـاشـى از اعتقادات اسلامى در قلوب مردم ايران بويژه مذهب تشيع بود.
روحـانـيـت بـه عـنوان ادامه دهندگان راه ائمه معصومين عليهم السلام مورد پذيرش و احترام توده