15. تكريم عالم :

قال على عليه السلام : من وقّر عالما فقد و قرّ ربّه (560) هر كس عالمى را تكريم و احترام كند خداوند را تكريم و احترام كرده است . اذا راءيت عالما فكن له خادما هر گاه عالمى را ديدى براى او خدمتگزار باش .

16 - آفت تحصيل علم براى غير خدا :

قال على عليه السلام من تعلّم العلم رياءا و سمعة يريد به الدنيا نزع اللّه بركته و ضيق عليه معيشته و وكله اللّه الى نفسه و من وكله اللّه الى نفسه فقد هلك (561) هر كس علمى را به عنوان ريا و سمعه بياموزد و اراده بهره دنيوى نمايد خداوند بركت را از او مى برد و زندگى او سخت مى شود و خداوند او را به خودش رها مى كند كه در نتيجه هلاك مى گردد.

17 - وظيفه متعلم :

قال على عليه السلام على المتعلّم ان يداءب نفسه فى طلب العلم و لا يمّل من تعلّمه و لا يستكثر ما علم (562) وظيفه متعلم و دانش آموز آن است كه خود را به طلب علم و فراگيرى آن عادت دهد و از تحصيل علم خسته نشود و علم خود را زياد نشمرد.

18 - وظيفه عالم :

قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله ينبغى للعالم ان يكون قليل الضحك كثير البكاء و لايمارى و لا يجادل ...(563) سزاوار است كه عالم كم بخندد زياد گريه كند و مجادله نكند.

19 - خطر عمل بدون علم :

قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله من عمل على غير علم كان ما يفسد اكثر مما يصلح (564) هر كس بدون دانش عمل كند فسادش بيش از اصلاح او خواهد بود.

20 - خطر علم بدون عمل :

قال على عليه السلام من تعلّم العلم و لم يعمل بما فيه حشره اللّه يوم القيمة اعمى (565) هر كس علم را فرا گيرد و به آن عمل نكند، روز قيامت خداوند او را كور محشور خواهد كرد.

رفع محدوديت در طلب علم

در ضرورت فراگيرى علم و لزوم كسب دانش ، همين بس كه اسلام خصوصيتى براى آن قايل شده كه براى هيچ موضوعى قايل نشده و آن اين كه محدوديت از چهار جهت برداشته شده و همه انسان هاى مسلمان را به تحصيل و فراگيرى دانش دعوت نموده است .

1 - طايفه و نژاد :

پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله طلب العلم فريضة على كل مسلم (566) طلب علم و دانش بر هر مسلمان لازم است .

2 - مكان :

پيامبر گرامى اسلام مى فرمايد طلب علم و دانش كنيد گرچه مسافت هاى دورى را بپيمايد. اطلبوا العلم و لو بالصين (567) طلب كنيد علم را گرچه به چين مسافرت كنيد.

3 - زمان :

امام صادق عليه السلام مى فرمايد طلب العلم فريضة على كل حال (568) طلب علم واجب است در هر حالى و در هر زمانى .

4 - معلم :

حضرت على عليه السلام مى فرمايد الحكمة ضالة كل مؤمن فخذوها و لو من افواه المنافقين (569) حكمت گمشده هر مؤمن است ، آن را فراگيريد گرچه از منافقين باشد، بنابر تحقيقى كه صورت گرفته جمله اطلب العلم من المهد الى اللحد در جوامع روايى ديده نشد فقط در نهج الفصاحه ، ص 64 آمده است .

سوّمين روش تربيت عقلانى : آزاد انديشى و پرهيز از تقليد

يكى از عوامل بسيار مؤثر در تربيت عقلانى مساءله آزادانديشى و پرهيز از تقليد و تبعيت از نياكان است . و قرآن كريم پيروى جاهلانه از نياكان را مردود مى داند چرا كه باعث ركود عقل و خرد انسانى است .

قالوا بل نتبع ما الفينا عليه آبائنا او لو كان اباؤ هم لا يعقلون شيئا و لا يهتدون (570) مشركان گويند:

ما پيرو كيش پدران خود هستيم (و به آيين خدايى نمى گرويم ) آيا آنان بايد تابع پدران خود باشند اگر چه آنان از خرد بى بهره بوده اند؟ در جاى ديگر مى فرمايد: و اذا قيل لهم تعالوا الى ما انزل اللّه و الى الرسول قالوا حسبنا ما وجدنا عليه اباءنا اولوكان آبائهم لا يعلمون شيئا و لا يهتدون (571) هرگاه به آن ها گفته شود: به سوى آنچه خدا نازل كرده و به سوى پيامبر بياييد مى گويند: آنچه را از پدران خود يافته ايم مارا بس است آيا نه چنين است كه پدران آنها چيزى نمى دانستند و هدايت نيافته بودند؟ نظير همين معنا در سوره زخرف آيه 23 و سوره لقمان آيه 21 آمده است .

موضوع تقليد از نياكان ، در زمان جاهليّت به شدت رايج بود و به همين دليل در آيات مختلفى از قرآن