لاتكونوا علماء جبارين فيذهب باطلكم بحقّكم .(823) فروتنى كنيد نسبت به كسى كه به او تعليم مى دهيد و فروتنى نمائيد نسبت به كسى كه از او علم مى آموزيد و از دانشمندان جبّار نباشيد كه حقّ شما به وسيله باطل از بين برود.
قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله : مالى لا ارى عليكم حلاوة العبادة ؟ قالوا: و ما حلاوة العبادة ؟ قال : التواضع (824) چرا حلاوت و شيرينى عبادت را از شما نمى بينم ؟ اصحاب گفتند: شيرينى عبادت چيست ؟ فرمود: تواضع و فروتنى .
قال على عليه السلام : ما احسن تواضع الاغنياء للفقراء طلبا لما عند اللّه و احسن منه تيه الفقراء على الاغنياء اتكالاً على اللّه (825) چه نيكوست تواضع و فروتنى اغنيا در برابر فقرا جهت دريافت پاداش مهمّ الهى و نيكوتر از آن عدم كرنش فقرا در برابر ثروتمندان است به خاطر توجه آنان به خداوند.
اسلام ، در باره تواضع و فروتنى سفارش فراوان كرده است ، لكن اين همه ترغيب و تشويق به تواضع به اين معنا نيست كه تواضع در همه جا و در برابر همه افراد صفت نيكويى است بلكه در موارد خاصى از آن نهى و مذمت شده است مانند:
قال على عليه السلام : امرنا رسول اللّه ان نلقى اهل المعاصى بوجوه مكفّهره (826) پيامبر ما را فرمان داد تا با اهل گناه با چهره اى گرفته برخورد كنيم .
قال على عليه السلام : من اتى غنيا فتواضع له لغناه ذهب ثلثا دينه (827) هر كسى براى ثروت شخص ثروتمند فروتنى كند دوسوم دين او از بين رفته است .
قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله اذا راءيتم المتواضعين من امّتى فتواضعوا لهم و اذا راءيتم المتكبرين فتكبّروا عليهم فانّ ذلك لهم مذلة و صغار(828) هنگامى كه متواضعان امت من را ديديد، در برابر آنان تواضع كنيد و هرگاه متكبران را مشاهده كرديد بر آنان تكبر كنيد چرا كه تكبر بر متكبران يك نوع ذلت و خوارى براى آنان محسوب مى شود.
قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله : ما تواضع احد الاّ رفعه اللّه (829)
قال على عليه السلام : التواضع يكسوك المهابة (831)
قال على عليه السلام : بخفض الجناح تنتظم الامور(832)
قال على عليه السلام : التواضع سُلّم الشرف (833)
قال على عليه السلام : بالتواضع تتمّ النعمة (834) ز) عدم خستگى از طاعت الهى : قال على عليه السلام : من تواضع قلبه للّه لم يساءم بدنه من طاعة اللّه (835)
قال على عليه السلام : ثمرة التواضع المحبّة (836)
برخى از صفات چنان در مجاورت يكديگر قرار دارد كه اگر انسان مراقب نباشد، يك صفت پسنديده مبدّل به يك صفت ناپسند مى گردد. مانند تواضع و ذلّت و تكبر و عزّت .
تواضع صفتى پسنديده است لكن بعضى از افراد به خيال تواضع خود را در نزد ديگران تحقير مى كنند و كلماتى را بر زبان جارى مى سازند يا اعمالى را انجام مى دهند كه از آن ذلت احساس مى شود، چنان كه عزّت يك صفت زيبا و شايسته اى است لكن در صورت غفلت گاهى به جاى اين كه انسان عزّت خود را حفظ كند دچار تكبر مى شود. امام سجاد عليه السلام در دعاى مكارم الاخلاق به پيشگاه خداوند عرضه مى دارد. و اعزّنى ولا تبتلينّى بالكبر پروردگارا! به من عزّت نفس عطا فرما و مرا به تكبّر مبتلا مكن .
يكى از اهداف اساسى تربيت نفس و تزكيه روح ، اخلاص در عبادت و بندگى خداوند متعال است ، به اين معنا