جاسوسى به همراه پنهان كارى هستى يافته؛ به عبارت ديگر، به همراه نوع بشر، انسان هاى اوليه كه در كمين شكار مى نشستند، پنهان كارى مى كرده اند، درست مثل حكومت هايى كه از تكنولوژى پيش رفته خود حفاظت مى كنند و يا تسليحات خود را مخفى مى دارند و هر بار كه يك گروه يا يك ملت سدّى از اسرار به دور خود مى كشد، ديگر گروه ها و ديگر ملت ها بعضاً به قصد سلطه جويى و غالباً به منظور دفاع مى كوشند در آن رخنه اى ايجاد كنند.
متون بسيارى بر باستانى بودن فعاليت هاى جاسوسى مهر تأييد نهاده اند. تورات، داستان رؤساى قبايلى را كه موسى براى شناسايى سرزمين كنعان فرستاده براى ما حكايت مى كند و از مأموران يوشع در شهر اريحا و بسيارى جاسوسان كم تر شناخته شده ديگر در لابه لاى اوراق اين كتاب مقدس نام برده شده.
هرودوت شرح مفصلى در مورد ترفندهاى زوپير، و اين كه چگونه توانست با نيرنگ دروازه بابل را به روى داريوش بگشايد، نوشته است. كتيبه هاى معابد القصور و آبيدوس مى گويند چگونه توتمس سوم به مدد جاسوسان خود توانست نبرد مجدّو (استحكامات باستانى واقع در اسرائيل كنونى) را با پيروزى به پايان برد. مورخين رُمى نحوه استفاده اينبال شيپيون (سردار رومى 235 - 183 قبل از ميلاد) افريقايى و سزار را از تكنيك هاى اطلاعاتى برملا كرده اند. در قرون وسطى، فيليپ اوگوست، فيليپ لوبل و لوئى يازدهم فوجى از جاسوسان را تربيت مى كردند در حالى كه مغول ها نخستين سرويس هاى اطلاعاتى واقعى را ايجاد مى كردند (2) .
به هر حال، در اين فصل تحولات تاريخى جرايم خيانت به كشور و جاسوسى در تاريخ اسلام، ايران و تمدن اخير اروپا مورد بررسى قرار مى گيرد.
در دوران اسلامى و هم چنين در قرآن كريم به مصاديقى از بحث جاسوسى و خيانت به كشور برمى خوريم. از آن جا كه اسلام، به جنبه هاى مختلف زندگى انسان براى تأمين سعادت دنيا و آخرت انسان ها توجه نموده است و بر همين اساس دين و دنيا، معنويت و سياست را در هم آميخته، و معتقد است حكومتى كه بر اساس فرامين الهى و موازين اسلامى باشد، مى تواند كشتى متلاطم زندگى انسانى را به ساحل نجات رهنمون سازد، لذا تشكيل دولت و حكومت از ضروريات و بديهيات احكام اسلامى است، همان گونه كه اين سيره و روش را در زندگى پيامبر گرامى اسلام و ائمه معصومين(ع) مشاهده مى كنيم.
از زمانى كه پيامبر اسلام حضرت محمد(ص) از مكه به مدينه هجرت فرمود، اولين پايه هاى حكومت و دولت اسلامى را در آن سامان بنيان نهاد. با تشكيل حكومت اسلامى، مباحثى از قبيل جاسوسى، از دو جهت به منظور حفظ نظامات كشور اسلامى ضرورت پيدا نمود:
1 - اطلاع به امور پنهانى و توطئه هاى دشمنان اسلام از مهم ترين وسايل حفظ حكومت اسلامى به شمار مى رفت. با اطلاع يافتن از نقشه هاى دشمنان اسلام، توطئه ها خنثى مى شد و اين وسيله به عنوان يك ابزار حياتى براى دفاع از مرز و بوم اسلامى به شمار مى رفت. در اهميت تهيه ابزار دفاع از دولت اسلامى همين بس كه قرآن كريم مسلمانان را به آن ترغيب نموده و آماده نمودن وسايل دفاع از كشور را واجب نموده است (3) .
2 - حفظ اسرار و امور محرمانه از دست رس دشمن در تاريخ اسلام اهميت ويژه اى داشت، زيرا دشمن با اطلاع از اين اسرار به سهولت قادر مى شد كه با كشور اسلامى مبارزه و مقابله نمايد و در صورتى كه اسرار در اختيار دشمن قرار مى گرفت، وسيله تسلط دشمنان بر مرز و بوم اسلامى فراهم مى شد و اين عمل مستوجب كيفربود.
پس از ذكر اين مختصر، اينك سير تاريخى جاسوسى و خيانت به كشور را با ذكر نمونه هايى از تاريخ و سنت پيامبر(ص) ادامه مى دهيم: