اين نوشته با چنين ديدگاهي و به منظور فراهمآوري "حركت" تكاملي فرايند مديريت اسلامي در چرخه تحقيقي، آموزشي و اجرايي و براي زمينهسازي پاسخ به خيل پرسشهاي وانهاده و مغفول به بررسي اجمالي آثاري ميپردازد كه در اين قلمرو عرضه گرديده است و حاصل تلاشهاي علمي را از زواياي زير مرور ميكند:
1 ـ منابع و طبقهبندي آنها 2 ـ قالبها و شكلهاي عرضه منابع
3 ـ سير زماني آثار 4 ـ آشنايي با مؤلفان حقيقي و حقوقي اين آثار
5 ـ شناخت موضوعي 6 ـ گرايشهاي مؤلفان و مخاطبان اين آثار
7 ـ موانع و روشهاي تحقيق 8 ـ ويژگيهاي محقق مديريت اسلامي
9 ـ شناسايي افقهاي آينده و برخي از مباحث قابل تحقيق
نوع نگاه به منابع "مديريت و رهبري در اسلام"، خود به دستهبنديهاي مختلف از آثاري كه در اين زمينه به وجود آمده است، منجر ميگردد. طبقهبنديهاي زير نمونههايي از آن است:
1 ـ منابع دست اول و دست دوم: در نمودار شماره يك، چگونگي طبقه بندي اين منابع نشان داده شدهاند:
منابع تحقيق در مديريت اسلامي
منابع دست اولمنابع دست دوم
عقل سيره حديث قرآن منابع ديگر منابع تطبيقي منابع اسلامي مطلق
نمودار شماره يك
البته آثاري كه برخي از فقيهان و انديشمندان معاصر و در رأس همه آنان، حضرت امام رضوان الله عليه درباره ولايت فقيه ـ كه موضوع آن اداره مديريت و رهبري جامعه است ـ ارائه فرمودهاند و بر منابع دست اول مبتني است، قابلتوجه و بهرهبرداري متناسب با سازمانهاست؛ اين منابع فراوانند. ( به عنوان نمونه ن.ك. به واثقي، 1368 ).
2 ـ تقسيمبندي آثار بر اساس ماهيت آنها را ميتوان به دو دسته مكتوب و عملي فرد مورد مطالعه قرار داد. در واقع، هر يك از آثار "قولي يا فعلي" راهنما و مفسّر ديگري است. براي تحقيق در هر بخش بايد از روش و ابزارهاي تحقيقي خاص خود بهره جست.
3 ـ در محدوده آثار مكتوب، معيارهاي ديگري براي تقسيمبندي ميتوان در نظر گرفت. از آن جمله ميتوان آثار را به اعتبار شكل، قالب و حجم منابع، زمان تأليف، مؤلفان و موضوع، مورد بررسي قرار داد. در اين مقاله كوشش ميشود تا اين طبقهبندي مبناي توضيحِ تفصيلي بيشتري قرار گيرد:
طي بررسيهايي كه در آثار مكتوب تا پايان سال 72 در سطح دانشگاهها و برخي از كتابخانههاي مختلف شهر تهران انجام شد در مجموع صد و شصت اثر شناسايي و تهيه شد و موضوع مطالعه در "پروژه نقد و بررسي آثار مكتوب مديريت اسلامي" قرار گرفت كه به پيشنهاد دانشگاه امام حسين عليه السلام در "طرح مطالعات تطبيقي مديريت" به تصويب رسيد.
اين آثار به طور متوسط نزديك به 10400 صفحه كتاب، 2340 صفحه پاياننامه، 795 صفحه جزوه و 775 صفحه مقاله است كه در كل 14310 صفحه را تشكيل ميدهد.
در نمودار شماره 2، چگونگي و ميزان منابع را طي سالهاي مختلف با صرف نظر از تعدادي از منابع، كه فاقد تاريخ انتشارند، ميتوان مورد مطالعه تطبيقي قرار داد.
جمع كل 1372 1370 1360 عنوان سال1350
46 5 32 8 كتاب1
2 0 2 0 پايان نامه0
33 16 11 6 مقاله0
34 1 27 6 جزوه0
115 22 72 20 جمع كل1
(جدول شماره (1): مقايسه تطبيقي آثار منتشر شده مديريت و رهبري در اسلام طي سالهاي مختلف)
در عين حال شواهد نشان ميدهد كه از ميان بيش از پنجاه و پنج اثر منتشر شده بيتاريخ، همگي آنها پس از انقلاب اسلامي نوشته شدهاند.
در مجموع ميتوان گفت كه حجم آثار به ترتيب حدود 89 جزوه، 46 كتاب، 33 مقاله، و 3 عنوان پاياننامه است كه در نمودارهاي ستوني ذيل هم از بعد حجمي و هم زماني نشان داده شده است:
(نمودار شماره 2 ـ نمودار موضوعي آثار منتشر شده ربع قرن اخير درباره