الف ـ ويژگيهاي عمومي
محقق مديريت در اسلام، به تعبير امام (ره) "بايد داراي شهامت مبارزه با جهل، به در آمده از لاك نگرش انحصاري علم به شرق و غرب باشد و اينكه نشان داده باشد ميتواند كشور را روي پاي خود نگه دارد". همچنين بايد راههاي دستيابي به حقيقت و شيوهها و تدابير تحقيقي را بداند و از خلق و خوي يك محقق واقعي برخوردار باشد. او بايد به درك ضرورت اجتماعي پرداختن به اين مهم رسيده باشد؛ چند كاره نباشد؛ تأمين مالي بشود و تحقيق، كار تمام عمر او باشد.
ب ـ ويژگيهاي خاص
محقق مديريت در اسلام بايد نسبت به دانش روز اشراف داشته، و بالاتر از هر چيز اسلامشناس و اهل تحقيق در دين باشد؛ از طرف ديگر به تعبير امام(ره) دولت بايد با "توسعه مراكز علمي و تحقيقاتي"، "تمركز و هدايت امكانات"، "و تشويق كامل و همه جانبه محققان" و از جمله محققان مديريت در اسلام، "زمينههاي كامل كسب خود كفايي و بازسازي" مديريت و رهبري را در ابعاد تحقيق، آموزش و عمل فراهم آورد.
اينك با تحليل كلي و اجمالي آثار مديريت در اسلام طي ربع قرن اخير، جمعبندي ذيل ارائه ميشود:
الف ـ نقاط قوت
آثار نشان ميدهد كه حجم مطالب رو به گسترش بوده است. تخصصيتر شدن موضوعات، روند رو به رشدي از خود نشان داده و سير تأكيد بر اصليترين نكات توسعه يافته است. بيشتر به بعد اثباتي مديريت در اسلام توجه شده است. نقد آثار قبلي، رشد تدريجي از خود نشان ميدهد و سرانجام حركت پرداختن به فرضيهها و نظريهپردازي در مديريت اسلامي آغاز شده است.
ب ـ نقاط قابل تقويت
با وجود نقاط مثبت، در عين حال در سير پيشرفت مديريت اسلامي شاهد نقاطي هستيم كه قابل تقويت هستند و از جمله ميتوان موارد ذيل را برشمرد: پراكندهكاري، عدم ارتباط و انسجام آثار و مؤلفان، خلأ جدي در ارائه شيوههاي تحقيق، خلأ تحقيقات ميداني و عدم بررسي سيره مديريتي مديران اسلامي، خلأ تحقيقات نظري در آثار صاحبنظراني چون شهيد مطهري (ره) براي استخراج ديدگاههاي ايشان؛ نبودن سازماندهي مناسب تحقيقي، پرداختن به سبك و سيره رهبري امام (ره)؛ نبود يك متن درسي قابل قبول در مديريت اسلامي، نبودن يك مركز آموزش مديريت اسلامي، تشكيل نشدن يك سازمان الگوي مديريت و رهبري اسلامي.
چه بايد كرد؟ (پيشنهادهاي كلي براي درمان)
اين بخش از مقاله را با استنتاج از بيانات مقاممعظم رهبري در ارائه راهحل دشواريهاي حوزه علميه با پيشنهادهاي چندي دنبال ميكنيم. به نظر ميرسد كه دنبال كردن اين راه حلها، داروي بسياري از دردهاي ما در زمينه موضوعي خودمان است اين راه حلها عبارتند از:
1 ـ قبولِ دردِ نداشتنِ نظريه و الگوي علمي و عملي در مديريت اسلامي
2 ـ همت گماشتن به درمانِ درد اسلامي نبودن شيوهها و الگوهاي مديريت در نظام مقدس جمهوري اسلامي
3 ـ بيدار شدن روح كار در جوانان و دانشجويان علاقهمند به مديريت اسلامي در حوزه و دانشگاه
4 ـ تشكيل مركزي مشخص براي تحقيقات مديريت و رهبري در اسلام
5 ـ ايجاد محيطهاي باز براي پرورش افكار نو در حوزه مطالعات مديريت اسلامي
6 ـ تغيير جدي كتابهاي درسي رشتههاي مديريت در دانشگاهها
7 ـ تعليم عميق و گسترده زبان بيگانه براي مطالعه و بررسي آثار بيگانگان
8 ـ تعريف گرايشهاي مختلف مديريت و رهبري اسلامي در حوزه و دانشگاه
9 ـ ارائه نظريههاي مديريت و رهبري اسلامي در سطح جهاني
11 ـ دست برداشتن از تنبلي، بينظمي و پرداختن به پركاري منظم
12 ـ دغدغه داشتن نسبت به آينده نظام و آينده اسلام و ايجاد "حركت" فراگير در اين زمينه، با هدف تحقق و توسعه الگوي زهد و عدالت علي عليه السلام در جامعه اسلامي از سوي مديران و رهبران جامعه