احمد مبلّغي
ماديّت با همه رنگهاي دلفريبش بر سفره زمين نقش بسته است بادهاي غرور و غفلت هر دم بر آدمي وزيدن ميگيرند و آتش تمايل او را به ماندني ابدي در زمين شعلهورتر ميكنند. مسجد قطعهاي آسماني در زمين است قطعهاي از ملكوت خدا نقطهاي براي برخاستن. محلي براي بخود آمدن و اوج گرفتن. از هيچ و پوچ رستن و به ابديّت پيوستن.
اما هر كسي نميتواند اين بهره را از مسجد برگيرد آنان كه بيمقدمه و از سر عادت پا به مسجد ميگذارند چه بسا در اين نقطه نيز زميني باقي بمانند بجاي آنكه به بالا بنگرند چشمها را همچنان به پايين ميسپارند بجاي عروج، ميل به ماندن را در خويش تقويت ميكنند پس بايد خويش را آماده كرد و آگاهانه پاي به مسجد گذاشت.
اسلام در اين خصوص دستوراتي به قرار زير صادر كرده است:
1. خانهتكاني دل بر در مسجد
امام صادق(ع) فرمود: دلت را ـ بر در مسجد ـ از هر چه به خود مشغول ميسازد و ميان تو و پروردگارت پرده ميافكند تهي ساز كه او تنها پاكترين و خالصترين را ميپذيرد.1
2. توجه به جايگاه رفيع مسجد
امام صادق(ع) فرمود: آنگاه كه بر در مسجد قرار گرفتي بدان كه بر درگاه ملك بزرگ هستي كه تنها پاكان بر آن گام مينهند و تنها دوستان در مجلس او گرد ميآيند.2
3. توجه به هدف و فلسفه رفتن به مسجد
امام صادق(ع) فرمود:
تو آمدهاي كه عبادت كني و با او انس گيري.3
مسجد قطعهاي آسماني در زمين است قطعهاي از ملكوت خدا نقطهاي براي برخاستن.
براي خدمت به ملك پا پيش گذار كه اگر غافل از هيبت او باشي، خطري بزرگ تو را فرا ميگيرد.4
4. ايجاد حالات روحي
كسي كه بر درگاه مسجد قرار گرفته بايد در خويش اين حالات را ايجاد كند:
امام صادق(ع) فرمود:
بر درگاه مسجد كه رسيدي به ناتواني، تقصير و نياز خود در پيشگاهش اعتراف كن.5
تو همچون فقيرترين بندگانش باش.6
امام صادق(ع) فرمود:
اگر شيريني مناجات و لذت همسخني با او را در خويش مييابي به مسجد وارد شو كه تو در امن و اماني و گرنه بر در مسجد. بمان ماندن مضطرّي كه دستش از چارهها كوتاه شده است. خداوند هر گاه صداقت تو را در پناه بردن به او ببيند به چشم رحمت و مهرباني به تو مينگرد و تو را به آنچه ميخواهد و بدان خرسند است موفق ميدارد آن كريم. كرامت را براي بندگان مضطرّي كه بر درگاهش ميسوزند دوست ميدارد.7
پاكيزگي شوق ميآورد و شوق راهي است به سوي كرانههاي معنويت.
مسجد پاكيزه چمن سبزي است كه كبوتر روح آدمي از آن به آسمان الهي پرميگشايد.
طهارت ظاهري، طهارت باطني را نويد ميدهد و ظاهر پاكيزه باطن طاهر را تداعي ميكند آدمي در محيط پاكيزه قدرت و زيبايي الهي را نيكوتر ميبيند و روح خويش را راحتتر به زلال طهارت باطني ميسپارد.
اسلام براي حفظ پيوند ناگسستني طهارت ظاهر و باطن به بهداشت مسجد توصيه كرده و احكامي در اين خصوص صادر كرده است:
1 ـ وارسي كردن كفش بر در مسجد؛
مستحب است كسي كه ميخواهد وارد مسجد گردد كفش و مانند آن را وارسي كند تا از پاكيزه بودن آن اطمينان حاصل نمايد.8
2 ـ غبارروبي مسجد؛
در اين زمينه تأكيد فراوان به عمل آمده تا آنجا كه در حديث ميخوانيم كسي كه از مسجد، غبار به اندازهاي كه به چشم فرو ميرود بيرون آورد خداوند او را ميبخشد.9
3 ـ قرار دادن دستشويي بيرون مسجد؛
مستحب است دستشويي و وضوخانه بيرون مسجد قرار داده شود.10
مسلمانان در مسجد با صفوفي به هم پيوسته در پي فتح سرزمين معنويتند بايد اين انسجام را پاس بدارند تا به اهداف بلند خويش دست يابند. تهيدستي آفتي است كه اين انسجام را از درون متلاشي ميكند فقر گاهي چهرهاي مخدوش از مؤمناني كه با آن دست به گريبانند، به تصوير ميكشد اين
امر ممكن است بر جايگاه و نقش آنان تأثير منفي باقي بگذارد و رفته رفته آنها را از ادامه حضوري فعال و سازنده باز دارد.
در صدر اسلام توجهي همهجانبه به تهيدستان در مسجد به عمل ميآمد كه بايد الگوي مساجد در اين عصر قرار گيرد اين توجه عبارت بود از:
اسلام براي حفظ پيوند ناگسستني طهارت ظاهر و باطن به بهداشت مسجد توصيه كرده و احكامي در اين خصوص صادر كرده است.
الف. كمك مالي
مسجد تنها محل خواندن نماز نبود بلكه جايگاهي براي دادن صدقه و كمك به مستمندان نيز به شمار ميآمد. داستان معروف و تاريخي علي(ع) كه در
حال ركوع انگشتر خويش را به مستمندي بخشيد، در مسجد به وقوع پيوست.
مسجديان بايد فقر را از ميان خويش برچينند با اين همه، مساجد امروز سنگيني اين رسالت را كمتر بر دوش خود حس ميكنند در مساجد كمك به تهيدستان فراموش شده است يا دست كم به سمت و سوي نادرستي كشيده شده است تهيدستاني كه نقاب تعفّف بر چهره زدهاند و در هالهاي از شرم و نجابت، فقر را بينيازي جلوه ميدهند مستحقان واقعي كمكها در مساجد هستند اما ايستادن و سرافكندگي و ذلت را روبروي جمعيت تمرين كردن كاري ناشايست است كه متأسفانه امروزه رواج پيدا كرده و با مرام اهل مسجد و حرمت خانه خدا سازگار نيست.
و نيز در روايت آمده كه پيامبر(ص) در مسجد با تهيدستان همغذا ميشد و با آنان افطار ميكرد.11
ب. اسكان مستمندان
اهل صفّه گروهي از مهاجرين و انصار بودند كه از تهيدستي، منزل و سرپناه نداشتند پيامبر(ص) اينان را در صفّه مسجدالنبي(ص) (سايباني در آن مسجد) جاي داد.
مسجد خانه خدا، مسلمان ميهمان خدا و قرآن كلام خداست بايد ميهمان با ميزبان همكلام گردد سخنش را بشنود و سخن با او بگويد تلاوت قرآن شنيدن سخن روحفزاي پروردگار است و دعا كردن سخن گفتن با آن ذات پاك است.
رابطه مسجد و قرآن در دو حديث زير به خوبي منعكس شده است:
الف. رسول خدا(ص) فرمود:
انما نُصِبَتِ المساجد للقرآن12
مساجد براي قرآن قرار داده شدهاند.
ب. من اَحَبَّ الْقرآن فَلْيُحِبّ الْمَساجِدَ13
كسي كه قرآن را دوست ميدارد مساجد را نيز دوست بدارد.
مسجد تنها محل خواندن نماز نبود.
در حديث آمده كه
اكثروا فيها من الدعا14
در مساجد دعا بسيار كنيد.
مسجد، همه را به ذكر و ياد خدا فرا ميخواند مسجد رستاخيز ذكر است. در و ديوار، منبر، محراب، ... همه غرق آواي دلكش ذكرند مردمان را ميبيني كه در درگاه خداوندي سجده بر خاك مينهند و زبان به تسبيح و تقديس آن ذات پاك ميگشايند. در اندرون دلت فريادي بيداد ميكند تا تو نيز دل را به زورق ذكر بسپاري و به ساحل اطمينان و رضا دست يابي. طبق روايت ذكر گفتن در مسجد حضور انسان را از بيهودگي ميرهاند.15
زينت كردن خويش جهت مسجد عملي مستحب است قرآن مجيد به اين امر توصيه كرده است: «خُذُوا زينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ»16 زينت خود را در هر مسجد برگيريد.
طبق احاديث و كتابهاي تفسيري مقصود از زينت در آيه شريفه، پوشيدن لباس پاكيزه و فاخر، شانه زدن موي، در دست كردن انگشتر فاخر، عطر زدن و ... است.17