قسمت دوم
در شماره قبل به تناسب موضوع, مطالبى را ارائه داديم و گفتيم:
* دوست يعنى يار, رفيق, هم دل, خيرخواه و آشنا.
* دوستى, رابطه اى كامل تر و برتر از معاشرت ساده و هم زيستى معمولى است.
* احساس نياز به معاشرت صميمانه و هم دلى با ديگران, علاوه بر اين كه يكى از جلوه هاى زندگى اجتماعى به شمار مى رود, ندايى است برخاسته از اعماق وجود انسان.
* هيچ چيز براى انسان, غم انگيزتر و آزاردهنده تر از اين نيست كه احساس كند در اين دنياى پهناور, يكه و تنها است و هيچ قلبى براى او نمى تپد.
* نوجوانى مرحله اى حساس از زندگى يك انسان است كه در معرض دشوارترين شرايط قرار مى گيرد. در اين وضعيت, بزرگان با تجربه بايد نوجوانان را در گذر از اين مرحله يارى رسانند.
* نشانه هاى دوست خوب با گرايش هاى فكرى و عقايد افراد و خط مشى و سليقه آنان در زندگى كاملاً هم آهنگ است.
* ظريف ترين و ارزش مندترين دوستى ها آن است كه رنگ و بوى معنوى داشته و براساس ارزش هاى دينى, عقلانى, زيربنايى و ماندگار طرح ريزى شده باشد.
* اسلام معيارهاى مختلفى را در انتخاب دوست معرفى مى كند, كه برخوردارى از روح اجتماعى و خيرخواه و با انصاف بودن از آن جمله است.
در اين شماره با توضيحى بيش تر درباره برخى مسائل ياد شده به لحاظ اهميت آن, بحث معيارهاى دوست خوب را دنبال مى كنيم.
از جمله سرمايه هاى زندگى و عوامل خوش بختى, دوست شايسته است. اميرمؤمنان على(ع) ضمن توصيه به مردم براى استحكام پيوند برادرى, دوست را بهترين ذخيره در دنيا و آخرت دانسته و مى فرمايد:
(عليكم بالاخوان فانّهم عُدة فى الدنيا والاخرة الا تسمعون الى قوله تعالى فمالنا مِن شافعين ولاصديق حميم;2 بر شما لازم است كه براى خود دوستانى برگزينيد; زيرا دوستان, ذخاير دنيا و آخرت هستند; مگر نشنيده ايد سخن خدا را درباره گم راهان كه در روز قيامت نگرانند و مى گويند: در اين روز نه شفيعى داريم كه از ما شفاعت كند و نه دوستى كه دركارهايمان همت گمارد).
نقش سازنده دوست خوب, در ارتباط با گروهى خاص از مردم مطرح نيست و همه گروه هاى سنّى, در تمام دوره هاى زندگى مى توانند از ثمرات آن بهره مند گردند; اما بايد توجه داشت كه اين موضوع در مورد نسل جوان كه در آستانه ورود به زندگى اجتماعى قرار گرفته است, از اهميت بيش ترى برخوردار است, زيرا شخصيت انسان بيش تر در سنين نوجوانى و جوانى شكل مى گيرد, از اين رو حساسيت اين دوره از زندگى نسبت به ساير دوره ها بيش تر است.
نسل نوپا و جوان ما مى تواند با بهره گيرى از تجربيات و هنر و خلق وخوى دوستان شايسته و مهارت ها و امكانات موجود در وجود خود و محيط زندگى, استعدادهاى اجتماعى خود را شكوفا كرده و مجموع نيروها و توان خود را براى آينده اى روشن و فردايى بهتر به كار گيرد.
هرچند برخوردار نبودن از دوست و تنها زندگى كردن, علاوه بر مشكلات دنيوى, خسارت ها و ناگوارى هايى را در سراى ديگر به دنبال دارد, اما هرگز نبايد فراموش كرد كه دوستى با افراد ناشايست و هم نشينى با گناه كاران و افراد ناباب, به مراتب از نداشتن دوست زيان بارتر است; زيرا كسى كه دوست خوب ندارد, از بركات دوست و تجربيات او, هنر و كمالات مادى و معنوى كه ممكن بود بر اثر دوستى با افراد شايسته نصيبش شود محروم مى گردد و مجبور مى شود يك تنه در راه هاى پرپيچ وخم و صعب العبور زندگى گام بردارد, اما آن كس كه دوست بد و ناشايست دارد, نه تنها به رشد و درجات عالى از كمال نمى رسد, بلكه ارزش هاى وجودى و فضايل ذاتى و انسانى خود را نيز كه قانون خلقت در اختيارش قرار داده است از دست مى دهد و در نتيجه به محروميت ها و مشكلات دنيوى و نيز عذاب هاى اخروى گرفتار مى شود.
مجموع هشدارها و رهنمودهاى اولياى گرامى اسلام در زمينه انتخاب دوست و معيارهاى آن و نيز زيان هاى هم نشينى و دوستى با افراد ناشايست در همين راستا صورت گرفته است. به چند روايت در اين زمينه اشاره مى كنيم.
* قال رسول الله(ص): (اَوحَشُ الوحشة قرين السوء;4 ترسناك تر از هرچيز, هم نشين بد است.)
* قال على(ع): (اِحذر مجالسة قرين السوء فانّه يُهلك مقارنه ويُردى مصاحبه;5 از هم نشينى با دوست بد خوددارى كن, چرا كه او دوست خود را نابود مى كند و همراه خود را به پستى مى كشاند.)
* (كُن بالوحدة آنَسَ مِنك بقرناء السوء;6 به تنهايى مأنوس تر باش تا به دوستان بد.)
* (صاحب السوء قطعة من النار;7 هم نشين بد پاره اى از آتش است.)
* قال الصادق(ع): (مَن يصحب صاحب السوء لايسلم;8 كسى كه با رفيق بد هم نشين شود, سالم نمى ماند.)
با نگاهى گذرا به سخنانى از اين دست به خوبى مى توان دريافت كه از ديدگاه پيشوايان دينى و الگوهاى تربيتى مكتب اسلام, زشتى ها و بدى هاى اخلاقى همانند اخلاق نيكو سرايت كننده اند; همان طور كه اخلاق خوب و عادت هاى پسنديده از فردى به فرد ديگر سرايت مى كنند, اخلاق زشت و رفتار ناپسند نيز مسرى هستند. بنابراين نسل جوان بايد بيش تر از سايرين مراقب دوستان و اطرافيان خود باشند و كم تر در معرض چنين خطرهايى قرار گيرند. حتى جوانانى كه بر اثر تربيت هاى صحيح و مراقبت هاى ويژه پدر و مادر و مربّيان دل سوز در دوران كودكى خوب و شايسته تربيت شده اند, از انحراف در امان نيستند و اخلاق نيكو و روحيات عالى آنان براى هميشه و در همه شرايط مصون و محفوظ نخواهد ماند. خطيب توانا, مرحوم فلسفى در بخشى از بحث هاى خود درباره دوست مى نويسد: