فقه (کاوشي نو در فقه اسلامي) ـ شماره و سال انتشار: تابستان و پاييز 74 ـ ش م: 4 و 5
بحث از مسأله مجسمه و نقاشي و احکام آن د ر بابهاي گوناگوني از کتابهاي فقهي مطرح شده است.
و با توجّه به اين که از شرايط تحقيق وسيع و شايسته در اطراف هر موضوع و مطلبي، آگاهي به تمام زوايا و موارد بحث از آن است، لازم مي‌دانيم که در اين مقام، اشاره‌اي کوتاه و فشرده به مواضع و ماخذ بحث داشته باشيم.
1 . بسياري از فقهاي شيعه و سني بحث از احکام مجسمه و نقاشي را در کتاب «صلات»، باب لباس نمازگزار، مکان نمازگزار و احکام مساجد مطرح کرده اند.
و به مسائلي از قبيل: حکم نماز گزاردن با لباس و انگشتر داراي صورت و عکس و نماز گزاردن در مکاني که مجسمه يا عکس بر در و ديوار آن نصب شده باشد و حکم تزيين و زينت کاري مساجد توسط نقاشي، رنگ آميزي و مجسمه سازي و نصب قاب عکس و منظره و مجسمه و مانند آن پرداخته اند.
در اين سه مورد ياد شده، کلمات فقها، مشتمل بر مطالب و مباحث سودمند و راه گشايي است که ملاحظه آنها در روشن شدن زواياي مسأله مورد بحث مؤثر و دخيل است.
2 . بسياري از فقها مسأله مجسمه و نقاشي و حکم خريد و فروش و نگهداري آن را در کتاب «المتاجر»، باب معاملات و مکاسب محرّمه عنوان کرده اند.
3 . بعضي از فقهاي شيعه مانند: شيخ طوسي و علامه حلّي بخشي از مسائل مربوط به مجسمه و نقاشي و حکم نگهداري و به کارگيري آن را درکتاب «النکاح»، باب الوليمه مطرح کرده اند، امّا بيشتر فقهاي اهل سنت مسأله را در اين کتاب و باب بحث کرده‌اند و ظاهراً شيخ طوسي در مبسوط و علامه در تذکره نيز، به تبع آنان چنين روشي پيش گرفته اند.ه
4 . در کتابهاي روايي، اعم از شيعه و سني، روايات مربوط به مسأله مجسمه سازي و نقاشي و بيان احکام آن در جاهاي گونه گوني مطرح شده است. مانند: کتاب «الطهارة»، باب احکام دفن و آداب آن و کتاب «الصلاة»، باب لباس نمازگزار، باب مکان نمازگزار، باب احکام مساجد، باب احکام مساکن و خانه سازي، کتاب «المتاجر»، باب مکاسب محرّمه، کتاب «الزّي والتجمل»، باب الفرش و باب تزويق البيوت. و کتاب «اللّباس» و... که به مناسبتهايي بعضي روايات مسأله مطرح شده است.
بديهي است که رجوع به همه موارد ياد شده در کتابهاي فقهي و روايي و جمع بندي بين آنها در فهم و هضم هر چه بهتر و بيشتر مسأله دخيل و مؤثر است، چنانکه در ضمن مباحث آينده ملاحظه خواهيد کرد.