چند نكته درباره آثار آموزشي مسجد

الف) همان گونه كه اشاره شد، جنبه هاي آموزشي مسجد، رسالت اساسي اين نهاد در تمامي دوره ها و مكان هاست. مسجد با ويژگي هايي كه دارد، براي هميشه آموزشگاه مباني ديني و معارف اسلامي است.

از اين رو مسجدي كه نقش مؤثر خود را در زمينه هاي فرهنگي _ آموزشي ايفا نكند، در حقيقت در اجراي بخش مهمي از رسالت خويش باز مانده است. بر پايه همين ارزيابي است كه اميرالمؤمنين _ عليه السلام _ ، مسجدي را كه در آن خبري از هدايت، تبليغ و ترويج دين نباشد، مسجد خراب برشمرده است.[20]

ب) بي ترديد شكوفايي علمي مسجد و طرح دانش هاي گوناگون در آن، كمالي براي مسجد به شمار مي آيد، ولي پرداختن به اين امور، نبايد سبب شود تا رسالت اوليه مسجدي كه پرداختن به دانش هاي ديني است، فراموش شود.

از نگاه اميرالمؤمنين، يكي از رسالت هاي مهم و اساسي مسجد آن است كه به معناي حقيقي كلمه، كانون هدايت مسلمانان باشد.[21]

ج) در ميان بحث ها و علوم ديني، پرداختن به علوم قرآني در مسجد، اهميت ويژه اي دارد؛ زيرا قرآن و مسجد، پيوند ويژه اي با يكديگر دارند. پيامبر در اين باره مي فرمايد:

انما نُصِبَت المساجِدُ لِلقُرآنِ؛[22] مساجد را براي (خواندن و فهميدن) قرآن بنا كرده اند.

و نيز:

مَن اَحبَّ القُرآنَ فَليُحِب المساجِد؛[23] دوستدار قرآن، مسجد را نيز بايد دوست داشته باشد.

شواهد تاريخي نشان مي دهد كه در مسجد النبي جلسه هاي قرائت و تفسير قرآن رونق ويژه اي داشته است. عباده بن صامت، از سوي پيامبر مأمور بود تا قرآن را به مردم آموزش دهد.[24] جلسه اي مربوط به قرآن و علوم قرآني حتي شب ها تا دير هنگام نيز در مسجد النبي برپا بود.[25]

د) مطالعه تاريخي مساجد از آغاز تاكنون نشان مي دهد كه مسجد و كتاب خانه، همواره در كنار هم بوده اند.

از همان آغاز كه قرآن به صورت مكتوب درآمد، مسلمانان قرآنهاي نوشته را به مسجد هديه و يا وقف مي كردند. با افزايش شمار كتاب ها، كتاب خانه هاي مسجدها نيز، رشد چشم گيري يافت. اين كتاب خانه ها نقشي بزرگ در شكوفايي فرهنگ و تمدن اسلامي داشته اند.[26] در شرايط كنوني، نمي توان مسجدي را كه بدون كتاب خانه باشد، مسجد نمونه اي ناميد. از اين رو، لازم است در زمينه تاسيس و تجهيز كتاب خانه مسجدها، گام هاي مهمي برداشته شود. براي رسيدن به اين مهم بايد به چگونگي ساختمان و بناي مسجد بسيار توجه كرد.

هـ) روايت هايي كه مسجدِ زن را، خانه او دانسته[27] بر آن نيست كه زنان را از آمد و شد به مسجد باز دارد، بلكه همان گونه كه بسياري از فقيهان گفته اند، مقصود اين روايت ها، تاكيد بر لزوم رعايت حجاب و پاكدامني است.[28]

[1] . نك: حميد نگارش، هويت ديني و انقطاع فرهنگي، صص 26- 56، نمايندگي ولي فقيه در سپاه، مركز تحقيقات اسلامي.

[2] . نكك محمدمهدي پورعلي فرد، نكته هايي درباره روش تربيت ديني نسل جوان و نوجوانان، ج 1، فصل 3 ، 4 ، 5 و 6.

[3] . البته در برخي موارد افراد مسجد چنين نيستند. اين امر به معناي نبود چنين كاركردي براي مسجد نيست بلكه حاكي از نقاط ضعف آن مسجد و فاصله آن از مسجد ايده آل اسلامي مي باشد.

[4] . امام حسين _ عليه السلام _ مي فرمايد: كسي كه همواره به مسجد رفت و آمد مي كند، يكي از اين هشت فايده به او مي رسد: ... يافتن رفيق نيك ... . (تحف العقول، ص 258)

[5] . احمد بن علي بن ابوطالب طبرسي، احتجاج، نشر مرتضي، مشهد، 1403 هـ.ق، صص 29- 38.

[6] . التراتيب الاداريّه، ج 2، ص 233.

[7] . محمداسماعيل بخاري، صحيح بخاري، ج 1، كتاب العلم، باب 75، ش 96.

[8] . التراتيب الاداريّه، ج 2، ص 222.

[9] . همان، ج 2، ص 233.

[10] . وسايل الشيعه، ج 3، ص 86، روايت 8.

[11] . زيد العابدين بن علي عاملي، منيه المريد، ص 106.

[12] . همان.

[13] . محمد بن عبدالله زركشي، اعلام المساجد باحكام المساجد، ص 328.

[14] . مستدرك الوسايل، ج 3، ص 363، روايت 20، چاپ 3 از ابواب احكام المساجد.

[15] . نك: كوي دوست، صص 167- 170.

[16] . همان، صص 173- 186.

[17] . تاريخ احمد شبلي، آموزش در اسلام، ترجمه: محمدحسين ساكت، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، تهران، 1363 هـ.ش، پيوست 2 (نقدي بر كتاب تاريخ آموزش در اسلام) از مصطفي جواد، ص 40.

[18] . همان، ص 89 به بعد.

[19] . نك: همان و نيز: محمد زمان تبريزي، فرائد الفوائد در احوال مدارس و مساجد، تصحيح و تحقيق: رسول جعفريان، تهران، احياي كتاب و دفتر نشر ميراث مكتوب، 1373.

[20] . نهج البلاغه، تنظيم: صبحي صالح، ص 540، حكمت شماره 369، مركز البحوث الاسلاميه، ايران، 1359، افست از چاپ بيروت، 1387 هـ. ق.

[21] . همان و نيز: شيخ صدوق، من لايحضره الفقيه، ج 1، باب فضل المساجد و حرمت ها، ص 237، حديث 713.

[22] . وسائل الشيعه، محمد بن حسن عاملي، ج 3، ص 493، باب 14 از ابواب احكام المساجد، روايت 1.

[23] . مستدرك الوسائل، ميرزا حسن نوري، ج 3، ص 355، باب يك از ابواب احكام المساجد، روايت 2.

[24] . التراتيب الاداريّه، عبدالحي الكتاني، ج 1، ص 48.

[25] . همان، ص 477- 478 و نيز، محمد بن عمر واقدي، مغازي، ترجمه محمود مهدوي دامغاني، ص 255، مركز نشر دانشگاهي تهران، 1369، چاپ دوم.

[26] . نك: محمد مكلي السباعي، نقش كتاب خانه هاي مساجد در فرهنگ و تمدن اسلامي، ترجمه علي شكويي، تهران، 1373، سازمان مدارك انقلاب اسلامي.

[27] . وسائل الشيعه، ج 3، ص 510، باب 30 از ابواب احكام المساجد روايت 1- 5.

[28] . نك: رحيم نوبهار، سيماي مسجد، ج 1، صص 113- 117.