بدستخود اينگونه اسرار را براي او کشف کند، که وجود چنين فردي از آيه(و لا يملک الذينيدعون من دونه الشفاعة، الا من شهد بالحق و هم يعلمون، اين خدايان دروغين که مشرکين بجايخدا ميخوانند، مالک شفاعت نيستند، تنها مالک شفاعت کسي است که به حق شاهد باشد، و همعلم داشته باشند) (1) استفاده ميشود که عيسي ع بطور قطع از اين افراد است، کهخدايتعالي در بارهاش فرموده که از شهيدان است همچنانکه در دو آيه قبل گذشت، پس او شهيدبحق است، و عالم به حقيقت.
معناي صحيح شهادت در آيات قرآني، تحمل(ديدن)حقائق اعمال مردم استو خلاصه کلام اين شد که شهادت مورد نظر آيه، اين نيست که بقول آن مفسر، امت دارايديني کامل و جامع حوائج جسماني و روحاني باشد، چون علاوه بر اينکه معنائي استخلاف ظاهرکلمه شهادت، خلاف ظاهر آيات شريفه قرآن نيز هست.
بلکه عبارتست از تحمل - ديدن - حقايق اعمال، که مردم در دنيا انجام ميدهند، چه آنحقيقتسعادت باشد چه شقاوت چه رد، و چه قبول، چه انقياد، و چه تمرد.
و سپس در روز قيامت بر طبق آنچه ديده شهادت دهد، روزي که خدايتعالي از هر چيزاستشهاد ميکند، حتي از اعضاء بدن انسان شهادت ميگيرد، روزي که رسول ميگويد: (يا رب انقومي اتخذوا هذا القرآن مهجورا، پروردگارا امت من اين قرآن را متروک گذاشتند). (2) و معلوم است که چنين مقام کريمي شان همه امت نيست، چون کرامتخاصهايست براياولياء طاهرين از ايشان، و اما صاحبان مرتبه پائينتر از اولياء که مرتبه افراد عادي و مؤمنينمتوسط در سعادت است، چنين شهادتي ندارند، تا چه رسد به افراد جلف و تو خالي، و از آنپائينتر، فرعونهاي طاغي اين امت، (که هيچ عاقلي جرات نميکند بگويد اين طبقه از امت نيزمقام شهادت بر باطن اعمال مردم را دارا هستند).
انشاء الله بزودي در ذيل آيه: (و من يطع الله و الرسول، فاولئک مع الذين انعم الله عليهم منالنبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين، و حسن اولئک رفيقا)، (3) خواهي ديد: که کمترين مقاميکه اين شهداء - يعني شهداي اعمال - دارند، اينست که در تحت ولايتخدا، و در سايه نعمتاويند، و اصحاب صراط مستقيم هستند، که در تفسير آيه(صراط الذين انعمت عليهم)، (4) اجمالشگذشت.
پس مراد از شهيد بودن امت، اين است که شهداء نامبرده و داراي آن خصوصيات، در اين
1 - سوره زخرف آيه 86 2 - سوره فرقان آيه 30 3 - سوره نساء آيه 69 4 - سوره فاتحه آيه 7 صفحه : 485