به بردگى بردن شيعيان داد1. حتى بعدها در دوره نادرشاه با وجود تساهل مذهبى وى، علماى عثمانى به جهاد با ايرانيان فتوا2 دادند.
از سوى ديگر ازبكان نيز در جنگهاى خود با صفويه از مذهب و فتاواى مذهبى استفاده مىبردند. در جريان تصرف هرات در دوره شاه طهماسب هر روز عدّهاى از شيعيان را به جرم شيعه بودن به قتل مىرساندند3. علماى ماوراءالنهر نيز چون همتايانِ عثمانى خود، فتوا به جواز قتل شيعيان مىدادند و آتش جنگ را تشديد مىكردند4. بر اثر اعمال خشونتهاى مذهبى بسيارى از شهرهاى شيعهنشين جهان اسلام از شيعيان خالى شد و شيعيان تنها در قلمرو صفويه مىتوانستند امنيت كامل داشته باشند. در اين شرايط بود كه علما با دعوت دولت صفوى براى همكارى رو به رو شدند.
صفويان دولتى بودند قدرتمند و حامى تشيّع. گرچه اعتقادات آنها در ابتداى امر غلوّآميز و متأثر از تصوفِ غاليانه آسياى صغير بود اما به هر حال بعد از قرنها دولتى در جهان اسلام از تشيّع حمايت مىكرد؛ آن هم در زمانى كه عثمانىهاى متعصب عزم خود را براى تصرف تمامى جهان اسلام و احياى خلافت ـ كه نتيجهاى جز آوارگى بيشتر براى شيعيان به همراه نداشت ـ جزم كرده بودند و روز به روز موفقيتهاى تازهاى به دست مىآوردند.
در اين موقعيت عاقلانه نمىنمود كه كركى از اين فرصت تاريخى چشم بپوشند و دولت صفوى را به حال خود رها كنند كه در اين صورت حتى در صورت پيروزى و بقاى دولت صفوى، تشيعى افراطى و غاليانه و
1. خوانسارى، روضات الجنات، ج 4، ص 384. 2. بار تولد، خليفه و سلطان، ترجمه سيروس ايزدى، ص 79. 3. حسن بيك روملو، احسن التواريخ، ص 354. 4. عبدالحسين نوايى، شاه عباس صفوى، ص 190.