- بدون شك براى ارتباط انسان با جهان خارج ابزارى لازم است كه آنها را ابزار شناخت مىخوانند، و مهمتر از همه چشم و گوش براى ديدن و شنيدن، و زبان براى سؤال كردن است، و لذا در آيه فوق بعد از آن كه اين افراد را به خاطر عدم استفاده از ابزار شناخت به افراد كر و لال و نابينا تشبيه مىكند با ذكر" فاء تفريع" كه براى نتيجه گيرى است بلافاصله مىگويد:
" بنا بر اين آنها چيزى نمىفهمند".
به اين ترتيب قرآن گواهى مىدهد كه اساسىترين پايه علوم و دانشها چشم و گوش و زبان است، چشم و گوش براى درك كردن مستقيم و زبان براى ايجاد رابطه با ديگران و كسب علوم آنها.
در فلسفه نيز اين حقيقت ثابت شده كه حتى علوم غير حسى، در آغاز، از علوم حسى سرچشمه مىگيرد، و اين بحث دامنهدارى است كه اينجا جاى شرح آن نيست (براى توضيح بيشتر در زمينه نعمت ابزار شناخت به جلد يازدهم صفحه 335 به بعد، ذيل آيه 78 سوره نحل مراجعه فرمائيد).
2-" ينعق" از ماده" نعق" در اصل به معنى صداى كلاغ است در حالى كه فرياد نكشد ولى" نغق" (با" غين") به معنى صداى كلاغ است كه به صورت فرياد و توام با كشيدن گردن است «1».
ولى بعدا اين معنى توسعه يافته و به صداهايى كه در برابر حيوانات مىدهند گفته شده، بديهى است آنها از مفهوم كلمات و جملهها با خبر نمىشوند و اگر گاهى عكس العملهايى نشان مىدهند بيشتر به خاطر تن صدا، و طرز اداى كلمات است.
(1) مجمع البيان ذيل آيات مورد بحث.