احتمال سومى كه بعضى ديگر از مفسران دادهاند اين است كه آيه حكم مستقلى را جدا از مباحث جهاد بيان مىكند و آن اينكه مسلمانان وظيفه دارند كه به عنوان يك واجب كفايى از هر قوم و جمعيتى عدهاى برخيزند، و براى فرا گرفتن معارف و تعليمات اسلام به مراكز بزرگ اسلامى بروند، و پس از فرا گرفتن علوم، به شهر و ديار خود بازگردند، و به تعليم ديگران بپردازند «1» ولى همانگونه كه گفتيم تفسير اول به مفهوم آيه نزديكتر است هر چند اراده همه اين معانى نيز چندان بعيد نيست «2».
2- بعضى چنين تصور كردهاند كه ميان اين آيه و آيات سابق نوعى منافات ديده مىشود، زيرا در آيات گذشته به همه دستور شركت در ميدان جهاد داده شده، و تخلف كنندگان به شدت مورد سرزنش قرار گرفتند، ولى در آيه مورد بحث، دستور مىدهد كه همه نبايد به سوى ميدان جهاد حركت كنند.
اما روشن است كه اين دو دستور با توجه به شرائط مختلف صادر شده، مثلا در مورد جنگ تبوك و روبرو شدن با ارتش نيرومند امپراطورى روم، چارهاى جز اين نبود كه همه مسلمانان آماده جهاد شوند، ولى در مورد مقابله با گروههاى كوچكتر، ضرورتى ندارد كه همه مسلمانان حركت كنند، مخصوصا در مواردى كه خود پيامبر (ص) در مدينه مىماند، نبايد مدينه را خالى نمايند، و خطرات احتمالى آن را ناديده بگيرند، و از فرا گيرى معارف و احكام اسلام غافل بمانند.
بنا بر اين هيچگونه نسخ در آيات فوق وجود ندارد، و اينكه بعضى چنين تصور كردهاند، اشتباه است.
(1) اين تفسير با شان نزولى كه مرحوم شيخ طوسى در تبيان آورده است سازگار مىباشد. (2) توجه داشته باشيد كه ما استعمال يك لفظ در چند معنى را جايز مىشمريم.