محصولات درو شده زبانهاى آنها «1».
و در حديث ديگرى از امير مؤمنان على (ع) آمده است:
ان المال و البنين حرث الدنيا، و العمل الصالح حرث الآخرة و قد يجمعهما اللَّه لاقوام:
" مال و فرزندان كشت دنيا هستند و عمل صالح كشت آخرت، و گاه خداوند اين هر دو را براى قومى جمع مىكند" «2».
اين نكته را نيز از آيه فوق مىتوان استفاده كرد كه دنيا و آخرت هر دو نياز به تلاش و سعى و كوشش دارد، و هيچكدام بى زحمت و رنج به دست نمىآيد، همانگونه كه هيچ بذر و محصولى بىرنج و زحمت نيست، چه بهتر كه انسان با رنج و زحمتش درختى پرورش دهد كه بارش شيرين و هميشگى و دائم و برقرار باشد، نه درختى كه زود خزان مىشود و نابود مىگردد.
اين سخن را با حديثى از پيامبر گرامى اسلام (ص) پايان مىدهيم: فرمود:
من كانت نيته الدنيا فرق اللَّه عليه امره، و جعل الفقر بين عينيه، و لم ياته من الدنيا الا ما كتب له، و من كانت نيته الآخرة جمع اللَّه شمله، و جعل غناه فى قلبه، و اتته الدنيا و هى راغمة!:
" كسى كه نيتش دنيا باشد خداوند كار او را پريشان مىسازد، فقر را در برابر او قرار مىدهد و جز آنچه براى او مقرر شده چيزى از دنيا به چنگ نمىآورد، و كسى كه نيتش سراى آخرت باشد خداوند پراكندگى او را به جمعيت مبدل مىسازد، و غنا و بىنيازى را در قلبش قرار مىدهد، دنيا تسليم او مىگردد و به سراغ او مىآيد" «3».
اينكه در ميان علما مشهور است الدنيا مزرعة الآخرة در حقيقت اقتباسى از مجموع بيانات فوق است.
(1)" محجة البيضاء" جلد 5 صفحه 193 (كتاب آفات اللسان). (2)" كافى" مطابق نقل" نور الثقلين" جلد 4 صفحه 569. (3) مجمع البيان ذيل آيات مورد بحث.