عمل آورد و معلوم شود كه صبح بوده، چه قدرت بر فحص از فجر داشته باشد يا به سبب كورى يا حبس و نحو آن عاجز از آن باشد يا آن كه صبح را نشناسد يا آن كه تفحّص كرده و با شك يا ظنّ به طلوع صبح، مفطرى به عمل آورده و معلوم شود كه صبح بوده بلكه با يقين به بقاء شب نيز با تبيّن خلاف، احوط قضاء است. و در بطلان روزه به آن فرق نيست بين رمضان و غير آن از روزههاى واجب و مندوب، بلكه در غير رمضان اقوى بطلان روزه به آن است حتى با تفحّص از فجر و اعتقاد به بقاء شب با تبيّن خلاف. «پنجم» كسى كه اعتماد كند به قول مخبر كه شب باقى است و مفطرى به عمل آورد بعد از آن خلاف آن معلوم شود. «ششم» كسى كه اعتماد نكند به قول مخبرى كه بگويد صبح شده به گمان آن كه مزاح مىكند يا يقين نكند به صدق او و مفطرى به جا آورد. «هفتم» كسى كه به مجرد اخبار مخبر كه بگويد مغرب شده افطار كند و بعد كشف خلاف شود هر چند به سبب كورى يا حبس و نحو آن بر او تقليد مخبر جايز باشد. و هم چنين در صورتى كه يك عادل بلكه عدلين اخبار كنند كه مغرب است و افطار نمايد، بلكه در صورتى كه اعتماد كند به مخبرى كه جايز نباشد اعتماد بر او، اقوى وجوب كفاره است نيز. «هشتم» كسى كه در هواى صاف به سبب تاريكى، يقين به مغرب كند و افطار نمايد و خلاف آن معلوم شود به خلاف صورتى كه با شك يا ظنّ به مغرب افطار كند كه لزوم كفاره نيز اوجه است زيرا كه به شك و مظنّه نبايد اعتماد كند. بلى، اگر جاهل باشد به عدم جواز افطار، اقوى عدم وجوب كفاره است هر چند احوط است. بلى، در صورتى كه در آسمان علتى باشد مثل ابر و نحو آن و با ظنّ به مغرب افطار كند و خلاف آن معلوم شود كفاره بلكه قضاء نيز واجب نيست. و خلاصهى كلام، هر كسى مفطرى به عمل آورد به گمان آن كه شب باقى است يا به گمان آن كه مغرب شده و خلاف آن معلوم شود روزهاش باطل و قضاء واجب است مگر در فرض اخير كه در آسمان علتى باشد و با ظنّ به مغرب افطار كند بدون فرق بين جميع اقسام روزهى واجب و مندوب. و در صورى كه شرعاً معذور نبوده در افطار مثل آن كه عدلين شهادت دهند كه صبح است و اعتناء نكند و يا آن كه به شك يا به ظن غير معتبر به مغرب افطار كند در روزهى كفارهدار، كفاره هم واجب است.
هر گاه با شك در طلوع فجر مفطر به عمل آورد و معلوم نشود طالع بوده يا نه؟ چيزى بر او نيست. بلى، اگر دو عادل خبر داده باشد به طلوع صبح و او اعتناء نكند و مفطر به عمل آورد بايد قضاء كند بلكه كفاره نيز بدهد هر چند صدق خبر معلومش نشود، بلكه با خبر يك عادل نيز چنين است بنا بر احوط.
كسى كه شك داشته باشد در صبح بدون فحص جايز است مفطر به عمل آورد تا يقين به طلوع صبح كند يا دو عادل به آن خبر دهد به خلاف كسى