ضرر رساند كه جايز است افطار نمايد چه آن طفل از خودش باشد يا از ديگرى و به قصد تبرّع يا با اجرت، شيرش دهد و بايد از مال خود بدل هر روزى يك مد يا دو مد تصدّق كند و بعد از آن، روزه را قضاء نمايد و احوط بلكه اقوى اقتصار بر صورتى است كه ديگرى نباشد كه آن طفل را شير دهد به تبرّع يا به اجير شدن از پدر طفل يا از آن زن يا از متبرّعى.
بدان كه هلال ثابت مىشود به چند چيز: «اول» به آن كه خودش هلال را ببيند. «دوم» به خبر متواتر. «سوم» به شياع، كه موجب يقين به رؤيت هلال شود و در حكم آن است هر چه مفيد علم شود اگر چه به ضمّ قرائن باشد پس هر كس به يكى از اين سه طريق يقين به هلال كند بايد به مقتضاى آن عمل شود هر چند ديگرى موافقت او نكند بلكه هر چند شهادت او را حاكم شرع رد كند. «چهارم» به گذشتن سى روز از هلال ماه شعبان كه روزه واجب مىشود يا از هلال رمضان كه افطار واجب مىشود. «پنجم» به شهادت دو عادل به هلال چه شهادت دهند نزد حاكم و قبول شهادت آنها كند يا رد نمايد يا آن كه نزد خودش شهادت دهند كه جايز، بلكه واجب است به مقتضاى آن عمل كند از روزه يا افطار چه شاهد از اهل آن بلد باشد يا خارج بلد و چه در آسمان علتى از ابر يا بخار يا غبار بوده يا نه. بلى، معتبر است كه شاهدين در اوصاف هلال متّفق باشند پس با اختلاف در اوصاف، اعتبارى به آن نيست. بلى، هر گاه هر دو مطلق، شهادت دهند يا يكى از آنها مطلق و ديگرى به اوصاف شهادت دهند كافى است و معتبر نيست كه ديدن آنها يك وقت باشد در صورتى كه متّفق باشند در رؤيت در شب. و ثابت نمىشود هلال به شهادت زنان و نه به شهادت يك عادل و لو به ضم قسم. «ششم» به حكم حاكم شرع به شرط آن كه ندانى در حكم خطاء كرده يا طريق ثبوت آن خطاء بوده پس اگر مثلًا بدانى مستند حكم او شياع ظنّى بوده كافى نيست. و ثابت نمىشود هلال به قول منجّم و نه به غروب كردن ماه فردا شب بعد از غروب شفق و نه به ديدن ماه قبل از ظهر سىام و به مجرد آن حكم نمىشود كه آن روز اول ماه است. و هم چنين ثابت نمىشود به طرق ظنّيه هر چند مفيد ظنّ قوى باشد مگر براى اسير و محبوس.
هر گاه عدلين شهادت ندهند به رؤيت هلال و بگويند مىدانيم اول ماه است كافى نيست.
اگر هلال رمضان ثابت نشود و افطار نمايد بعد از آن بيّنه، شهادت به رؤيت دهد بايد قضاء كند و هم چنين واجب است قضاء آن اگر شب بيست و نهم آن ماه، هلال ثابت شود يا خودش ببيند.
حكم حاكم مختص نيست به مقلّدين او بلكه نافذ است بر حاكم ديگر نيز، به شرط آن كه خلاف آن بر او ثابت نشده باشد.
هر گاه هلال در بلد ديگر ثابت شود و در