است.
و برخى اوقات با پيروزى و غلبه تمام عيار.
گاهى نيز با همين سختى ديدنها و تحمل مشقتها و مشكلات است كه موجب ورزيدگى و سرانجام اجر و پاداش اخروى مىشود.
آرى، خداوند تعالى مسلمانان را در ميدانهاى جنگ به طرق مختلفى تأييد فرموده و مورد عنايت خويش قرار داده است: گاهى با فرو فرستادن فرشتگان از آسمان و گاهى هم با به ياد انداختن نعمتهاى جاويدان الهى و توجه دادن مؤمنان به نعمات بهشتى تا بدينوسيله دل قوى بدارند و ثابت قدم در برابر دشمن ايستادگى كنند تا پيروز گردند.
و گاهى نيز خداوند با انداختن رعب و وحشت بر دل دشمنان و بيرون كشيدن آنان از برج و باروهاى محكم و تسليم بىقيد و شرط.
اما در باره مضمون آيههاى ياد شده در صدر بحث و مسئله تقليل مسلمانان و مؤمنان در نظر مشركين و يا بعكس اقوال و نظراتى ابراز شده كه ذيلا خاطر نشان مىشود و ناگفته نماند كه ما در تقرير اقوال كه تقريبا هشت قول مىباشد به اختصار پرداخته و نظر خاص خود را هم در ضمن آوردهايم.
خداوند متعال مسلمانان را در نظر مشركان كم و اندك جلوه مىدهد تا بدينوسيله آنان مغرور كثرت جمعيت خويش شوند و دلگرم به فراوانى ساز و برگ جنگى خويش گردند. در نتيجه، مسلمانان را دست كم گيرند و همين معنى سبب هزيمت و شكست كفار شود.
مشركان پيش از آغاز جنگ و قبل از شروع درگيرى به چشم مسلمانان، كم ديده مىشوند در نتيجه مسلمين و مؤمنين دل و جرأت بيشترى براى حمله پيدا مىكنند و بعد از آنكه در ميدان، سرگرم پيكار شدند و آثار فتح و پيروزى را ديدند متوجه كثرت جمعيت مشركين و فراوانى ساز و برگ جنگى دشمن مىشوند آن گاه به وعدههاى الهى دلگرم مىشوند كه چگونه آنان را با وصف كمى نفراتشان بر انبوه مشركين، پيروز و غالب فرمود.
خداوند متعال بطور كلى، مشركين را در نظر مسلمين، حقير، پست و كم اهميت جلوه مىدهد و همين پستى و حقارت دشمن در نظر مسلمانان، كثرت نفرات و فزونى ساز و برگ جنگى دشمن را از تأثير مىاندازد.
و همان گونه كه در همين آيات تذكر داده شده و سلسله امور مزبور را نشانههائى از تأثيرات غيبى بر امور زندگى بشر معرفى كرده است ما ملت مسلمان نيز در زندگى خود در