صفحه ى 56
از آنجا كه قرآن مجيد خطاب مستقيم از خداى آفريننده هر انسان و به هر انسان است، ناگزير مى بايستى قابل فهم همه انسانها بوده باشد. به همان اندازه كه بر ايشان مسلّط باشد مفهوم است، از آن رو كه خطاب است، و بدين سبب مسلّط است كه از خدا است، و چون مردمان از لحاظ علم و ايمان با يكديگر اختلاف دارند، ناگزير آيات قرآن درجات گوناگون دارد، و دشوارى از همين جا پيش مى آيد، بدان جهت كه درجه عالى براى كسانى كه درجه پايين دارند نامفهوم است.
و در اين جا خود قرآن براى حل كردن مشكل دخالت مى كند، و آن بدين گونه است كه مردمان را در مرزهاشان نگاه مى دارد و به آنان فرمان مى دهد كه آيه نامفهوم را كنار گذارند. آن را براى كسانى كنار گذارند كه درجات دانش ايشان با آن متناسب است، و خودشان از آياتى پند و دستور گيرند كه در حدّ و مرز افكارشان است و با تراز پختگى عقلى ايشان مى خواند. و قرآن حكيم آيه قابل فهم را به نام «محكم» مى خواند، و آن را كه درجه اى برتر از سطح فهم خواننده دارد «متشابه»، و به مردمان فرمان مى دهد كه از محكم پيروى و متشابه را ترك كنند.
و از اين جا درمى يابيم كه مردمان در تفاوت گذاشتن ميان محكم و متشابه با يكديگر برابر نيستند. محكمى كه در نزديك فرد مسلمان آشكار مى نمايد و با سطح فكرى او سازگار است، نسبت به فرد ديگر كه سطح فكرى پايينترى داشته