از اين آيه و آنچه پس از آن آمده است، خداوند اين سوره را به اجمال خلاصه مىكند، هم چنان كه خلاصهاى را كه اراده طرح آن را دارد يادآور مىشود.
اين آيه مراحل ايمان را بيان مىكند كه عبارت است از:
1- خضوع و سرسپردگى، كه دليل و نشانه آن ركوع (دو تا شدن) براى خداست.
2- خشوع و فروتنى، و احساس كوچكى و ناچيزى در برابر خدا كه دليل و نشانهاى سجود (پيشانى بر خاك سودن) است.
3- استمرار اين سرسپردگى و فروتنى و پايدارى بر آن دو كه اين معنا و مفهوم عبادت و بندگى خداست.
4- عطاى مستمرّ، خواه با انفاق يا روابط نيكو يا ... و يا ... كه اين معنى گفته اوست كه: «و افعلوا الخير- و كار نيك كنيد».
و نتيجه اين سلسله از فرمانها همان نيكبختى و سعادت انسان و رسيدن او به پايانههاى مراد و مقصود و فرا رفتن او به قرب رحمت حق است، و اين معنى گفته اوست كه فرمود: «لعلّكم تفلحون- باشد كه رستگار شويد».
و اين چنين است كه در حديث پشت در پشت منقول از امام امير مؤمنان در سفارش خويش به پسرش، محمّد بن حنفيه- كه خدا از او خشنود باد- آمده است كه:
«اى پسرك من آنچه را نمىدانى مگوى، و بلكه تمام آنچه را مىدانى نيز مگوى، زيرا خداى تبارك و تعالى بر تمام اندامهاى تو فرايض و تكاليفى نهاده است» و بعد از ذكر اين آيه مبارك افزود: «پس اين فريضه اين است جامع و واجب بر اندامها». «38»
درباره خيرى در پايان اين آيه به ما امر شده، در حديث نبوى آمده است:
«سر آمد عقل پس از ايمان دوستى ورزيدن نسبت به مردم است و رساندن
38- نور الثقلين، ج 3، ص 520.