وقتى پيروز مىشوند و طاغوت را سرنگون مىكنند مىدانند كه نقطه آغاز كار است و از آن زمان مسئوليّت دشوارتر آنان در دنياى تكامل و تمدّن آغاز مىشود.
[30] «إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ وَ إِنْ كُنَّا لَمُبْتَلِينَ- در اين داستان عبرتها و پندهاست، و ما همانا آزمايندگانى بوديم.»
دنيا همه وقت بر يك شكل و هموار نيست، پس انباشته از دشواريها و مشكلات است، و مسئوليّت ما آمادگى براى زندگى در چنين دنيايى است، نه اين كه عزم و اراده خود را از دست بدهيم يا اراده ما در برابر دشواريها سست شود.
و در گفته خدا «و إن كنّا لمبتلين» تأكيداتى بر بلا و آزمايش وجود دارد.
[31] «ثُمَّ أَنْشَأْنا مِنْ بَعْدِهِمْ قَرْناً آخَرِينَ- و بعد از آنها مردمى ديگر بيافريديم.»
«قرن» در تعبير قرآنى همان نسل يا امّت است. زيرا با يكديگر هم قرن و معاصرند. ما نمىدانيم كه آن نسل كدام بودند، شايد قوم ثمود بودند كه با بانگ و خروشى بلند هلاك شدند، يا قوم عاد كه از لحاظ تاريخى به قوم نوح نزديكتر بودند.
شايد پنهان داشتن نام آنها بدين هدف است كه آنها را به زمان ما نزديكتر قرار دهد، و اين كه عذاب دروغگويان سنّت و قانونى است الهى كه تنها به يك قوم بدون قومى ديگر يا عصرى بدون عصر ديگر اختصاص ندارد. از اين رو امير مؤمنان- عليه السّلام- در حالى كه قوم خود را اندرز مىدهد، گويد:
«اى مردم، خداوند است خواسته است كه بر شما جورى نرود و نخواسته است كه شما را گرفتار بلا و آزمون كند، شكوهمند است گويندهاى كه گفت (إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ وَ إِنْ كُنَّا لَمُبْتَلِينَ- در اين عبرتها و پندهاست، و ما همانا آزمايندگانى بوديم) «17»».
خدا به ما جور و ستم نمىكند، بلكه ما را مىآزمايد، و بر ماست كه همواره
17- همان مصدر، ص 544.