موضع گيريهاست كه از حالت بىبند و بارى و اين پندار كه آفرينش بيهوده و بىهدف است سرچشمه مىگيرد. پيداست كه اين آخرين درس سوره المؤمنون اين موضع گيرى را چاره و درمان مىكند، و بشر را ياد آور حسابرسى دقيق و سپس پاداش متناسبى كه پس از مرگ منتظر اوست مىشود.
روند مطلب چنين بيان مىكند:
اوّلا: آن روابط خويشاوندى كه سبب انكار و دور شدن از خدا شده است در روز قيامت (كه خويشاوندييى وجود ندارد) پايان خواهد يافت. پس بر انسان واجب است كه اين گردنه كه در راه ايمان قرار دارد او را از حركت به سوى ايمان باز ندارد.
ثانيا: مقياس و وسيله سنجش حق براى ارزش گذارى انسان همانا خود اوست، انسان خود همانا ترازويى است كه نمايانگر ارزشهاى درستى است كه خرد بر اساس آنها سرشته شده است، و بدان وسيله رسالتهاى الهى را فرا خاطر مىآورد، و همان است كه ما از طريق آن در مىيابيم در حال انجام دادن خيريم يا شرّ، پس اگر كفّه ترازوى كارهاى نيك انسان سنگينتر شود و نيكيهايش بيشتر از بديهايش باشد از بهشتيان است، و گرنه از دوزخيان خواهد بود. آياتى كه حاوى اين مضمون است (آيات 102- 103) چنان كه به نظر من مىرسد از آياتى در قرآن است كه بيشترين حدّ بر حذر داشتن را در بر دارد، زيرا كيست كه بتواند مطمئن شود- گر چه به طور نسبى- كه نيكيهايش بيشتر از بديهاى اوست؟! از اين رو مؤمنان هيچ لحظه و فرصتى را براى استفاده از آن به منظور انجام كار شايسته، از دست نمىدهند.
آن گاه قرآن مناظرى از روز قيامت را براى ما توصيف مىكند، روزى كه آتش چهرههاى كافران و ستمكاران را چنان مىسوزاند كه لبهايشان به بيرون بر مىگردد و تمام دندانهايشان نمايان مىشود، و هنگامى كه از خدا درخواست بازگشت مىكنند تا كار را از سر گيرند پاسخ مىشنوند: گم شويد، و اين كلمهاى است كه جز به سگ گفته نمىشود، شما بوديد كه بندگان مرا آن روز كه شما را به