[20] «يُصْهَرُ بِهِ ما فِي بُطُونِهِمْ وَ الْجُلُودُ- بدان آب جوشان هر چه در درون شكم دارند و نيز پوستهايشان گداخته مى‏شود.»

«حميم» كه از شدّت حرارت جوشان است (و همانست كه درباره آن گفته‏اند سرب ذوب شده باشد) آنچه را در درون جسم خود دارند از قبيل قلب و جگر سياه و امعاء و احشاء مى‏گدازد.

[21] «وَ لَهُمْ مَقامِعُ مِنْ حَدِيدٍ- و براى آنهاست گرزهايى آهنين.»

«المقمعة»: ابزارى است كه براى كوفتن به كار مى‏رود، فرشتگان آن را بر مى‏دارند تا بر سر گناهكاران بكوبند.

[22] «كُلَّما أَرادُوا أَنْ يَخْرُجُوا مِنْها مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيها وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ- هر چه خواهند از آن عذاب، از آن اندوه بيرون آيند، بار ديگر آنان را بدان باز گردانند كه: بچشيد عذاب آتش سوزنده را.»

با وجود آن كه كافران در دوزخ مى‏دانند كه اميدى به نجاتشان از آن نيست، از شدت عذاب مى‏كوشند كه به سبب اندوه و تيرگى آن از آن بيرون آيند، و در هر نوبت كه چنين كوششى مى‏كنند ناكام مى‏شوند، و اين به نوبه خود عذابى روانى براى آنهاست.

بدين سان دامنه خطاى انديشه تفويض‏گرانه (وانهادگى) آشكار مى‏شود كه بر آنند كه خدا در دنيا و آخرت به بنده يارى نمى‏كند و اين امر هيچ ربطى به تقدير و تدبير ندارد، هرگز ... براستى خداست كه نعمت مى‏دهد و رهنمايى مى‏كند و گرامى مى‏دارد و پاداش مى‏دهد، پس به پناهگاه پناهنده شويم و از خشم او به دامان رحمتش بگريزيم و از عذاب او بدو پناه جوييم.

سوره الحج (22): آيات 23 تا 29

إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ يُحَلَّوْنَ فِيها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لُؤْلُؤاً وَ لِباسُهُمْ فِيها حَرِيرٌ (23) وَ هُدُوا إِلَى الطَّيِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَ هُدُوا إِلى‏ صِراطِ الْحَمِيدِ (24) إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذِي جَعَلْناهُ لِلنَّاسِ سَواءً الْعاكِفُ فِيهِ وَ الْبادِ وَ مَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَلِيمٍ (25) وَ إِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهِيمَ مَكانَ الْبَيْتِ أَنْ لا تُشْرِكْ بِي شَيْئاً وَ طَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَ الْقائِمِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ (26) وَ أَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَ عَلى‏ كُلِّ ضامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ (27)

لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ يَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُوماتٍ عَلى‏ ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعامِ فَكُلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقِيرَ (28) ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَ لْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ (29)