اندوه بسته به تعدّد ظروف و شرايط متعدّد است. نوعى از اندوه نگرانى و انديشناكى است، مانند اين گفته خداى تعالى به مادر موسى (ع):
«وَ لا تَخافِي وَ لا تَحْزَنِي- و مترس و اندوهگين مشو» «35»
و نوعى از اندوه نگرانى از وحشت بزرگ است، چون اين گفته خداى تعالى:
«لا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ- آن وحشت بزرگ اندوهگينشان نكند» «36»
و نوعى از اندوه نگرانى از شكست است، مانند اين گفته خداى تعالى:
«وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ- سستى مكنيد و اندوهگين مباشيد، شما برترى خواهيد جست». «37»
خدا تمام اين غمها را از آنان دور مىكند زيرا ايشان بر گناهان خود در دنيا اندوهگين شدهاند، و در حديث آمده است كه «براستى مؤمن در دنيا اندوهگين است» يعنى از گناه خود نگران است.
«إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَكُورٌ- زيرا پروردگار ما آمرزنده و سپاس دارنده است.»
آمرزش در برابر ارتكاب گناه است و سپاس داشتن براى نعمت، پس پروردگار سبحان ما گناهانى را كه مرتكب شدهاند مىآمرزد و ايشان را به سبب كارهاى نيكى كه كردهاند سپاس مىدارد.
[35] «الَّذِي أَحَلَّنا دارَ الْمُقامَةِ مِنْ فَضْلِهِ- آن خدايى كه ما را از فضل خويش بدين سراى درنگ درآورد،» يعنى سرايى كه انسان در آن استقرار و آرامش مىيابد، و شايد اين آيه معنى جاودانگى را افاده كند، زيرا دنيا سراى درنگ نيست بلكه سراى انتقال و جابجايى است.
«لا يَمَسُّنا فِيها نَصَبٌ وَ لا يَمَسُّنا فِيها لُغُوبٌ- كه در آن جا نه رنجى به ما مىرسد و نه خستگى.»
35- القصص/ 7. 36- الانبياء/ 103. 37- آل عمران/ 139.