در تاريخ اسلام مشاهده مىشود كه دعوت عملى به مراتب اثر بيشترى از دعوت زبانى داشته است. رفتار با اهل كتاب در جامعه همچون رفتار با ديگر كفار نيست و در موارد بىشمارى همانند شهروندان مسلمان با آنان عمل مىشود، اينان حقوق و آزادىهاى بسيارى در اجتماع دارند. مسلمانان نيز در رفت و آمد با آنان آزادند و به اعتقاد محقق، حتى غذا خوردن با آنان اشكال ندارد [تنها كراهت دارد] گرچه اشهر حكم به نجاست آنها است1. اين نظر مبيّن آن است كه نظر مشهور مبنى بر پاك بودن آنها است، ولى نظر مشهورتر نجاست آنها را مىرساند. محقق تصريح مىدارد كه ظروف مورد استفاده اهل ذمه مادامى كه به نجاست آنها يقين نباشد پاك است2 و اين حكم با نجاست عرضى آنان سازگارى بيشترى دارد.
اجير شدن مسلمان براى ذميان حتى در مرمت معابدشان3، صدقه دادن به آنان4، وقف بر آنها5 و وصيت به نفع آنها6 همه از مواردى است كه محقق براى بهبود معاشرت با آنان مجاز دانسته است. البته محقق در موارد متعدد بر آن تأكيد داشته كه مسلمانان تا مىتوانند خود را به شكل آنان در نياورند و تصريح قرآن و كتابهاى ديگر اسلامى به رفتار متناسب با اهل كتاب بيشتر با هدف دعوت آنان به اسلام صورت گرفته است.
1. همان، ص961. 2. المعتبر، ج1، ص462. 3. شرايع الاسلام، ص256؛ چنانكه محقق مىگويد: «يكره للمسلم اجرة رمّ الكنائس والبيع من بناء ونجارة وغير ذلك». 4. همان، ص454؛ چنانكه محقق مىگويد: «يجوز الصدقة على الذمى وإن كان اجنبياً لقوله عليه السلام [على كل كبد حرى اجر] ولقوله تعالى (لا ينهاكم الله عن الذين لم يقاتلوكم فىالدين)». 5. همان، ص445؛ چنانكه محقق مىگويد: «ويقف [المسلم] على الذمى ولو كان اجنبياً». 6. همان، ص479؛ چنانكه محقق مىگويد: «وتصح الوصية للذمى ولو كان اجنبياً».