آگهي، منصور
جلد: 1
نويسنده: جعفر شعار
شماره مقاله:342
آگهي، منصور چلبي، مورخ و قاضي ترک در قرن 10ق/16م (985ق/1577م). در پنيجه (=
ينيستا ، واقع در مقدونية يونان، از توابع وَرْدَر که اکنون بخشي از استان چاناق
قلعه، داردانل، است) زاده شد. وي در آغاز عمر به تحصيل علوم عقلي و نقلي پرداخت و
در اين علوم به درجة کمال و مقام استادي رسيد. يک چند از ملازمان محمد چلبي بود
(قنالي زاده، 168) و مدتي نيز در گاليبولي (شبه جزيرهاي در آن سوي داردانل) به
تدريس اشتغال داشت. سپس در استانبول به شغل قاضيگري پرداخت، اما پس از چندي معزول
گرديد (تيتز، 113). در برخي از منابع آمده است که اگهي همراه درياسالار پيله پاشا ب
سيروسفر دريايي نيز پرداخته و در همين مسلفرت قصيدة معروف خود را به زبان عاميانة
دريانوردان سروده و ان را به سلطان سليمان قانوني (900-974ق/1495-1566م) تقديم کرده
است (همو، 114).
آثار: شهرت آگهي به سبب شاعري اوست. وي با بهره گيري از واژهها و اصطلاحاتي که در
ميان دريانوردان و در کشتيهاي جنگي رايج بود، قصيدهاي سرود که شيوة جديدي را در
شعر سنتي آن دوره پي ريزي کرد. گرچه چند سال پش از از او شاعري به نام «يتيم»
پارهاي از اصطلاحات ملّاحان را در قصيدهاي به کار برده بود، ولي چون اشعار او
خالي از لطف و ظرافت ادبي و نامفهوم و نامأنوس بود، نتوانست در جهان ادب ترکي
عثماني آن روز تأثيري برجاي گذارد. امّا ابيات ظريف و دلنشين آگهي بسياري از شاعران
را به سردن تخميس و نظيرهگويي برانگيخت و بدينسان وي آغازگر جريان ادبي جديدي
گرديد که هرچند زودگذر بود، ليکن در تاريخ شعر و ادب ترکي عصر عثماني تأثير و اهميت
خاص داشت. گويند انگيزة آگهي در سرودن قصيدة مشهور خود، عشق وي به جواني ملّاح بوده
است (همانجا). متن اين قصيده با شرح و تفسير آن در کتاب تيتز (صص 121-113) آمده است
و نيز نمونههايي از اشعار او با گزيدههايي از مطالب تذکرهها دربارة او در کتاب
«ترک شاعرلري» (شاعران ترک) تأليف سعدالدّين نزهت ارگون مندرج است. تنها تأليفي که
به آگهي نسبت دادهاند تاريخ غزات سيگتور (تاريخچة جنگ سيگتور) است که مشتمل بر شرح
وقايع لشکرکشي سليمان قانوني به سيگتور بوده است. اوزون چارشلي اين اثر را در زمرة
آثار تاريخي قرن 10ق/16م ياد کرده (ص 499) و بروسه لي تأليف آن را در 974ق/1566م
دانسته است (3/4). با آنکه بروسه لي به وجود ديواني مرتّب از آگهي اشاره ميکند
ديواني مدوّن از وي به دست نيامده است.
مآخذ: بروسه لي، محمدطاهر، عثمانلي مؤلّفلري، استانبول، 1333ق؛ قنالي زاده، حسن
چلبي، تذکرهالشعرا، آنکارا، انجمن تاريخ ترک، 1978م؛ نزهت ارگون، سعدالدّين، ترک
شاعرلري، استانبول، 1930؛ نيز:
Tietze, A., »XVL asir Turk siirinde gemici dili, Agehi Kasidesi ve tahmisleri«,
Turkiyat Mecmuasi, 1951; Uzun Carsili, I. H. Osmanli Tarihi, Ankara, T. T. K.,
1982, Vol. III (2).
جعفر شعار