ابن قطلوبغا

جلد: 4

نويسنده: مهدي سلماسي

شماره مقاله:1653

اِبْن ِ قُطْلوبُغا، ابوالعدل قاسم بن عبدالله سودونى ، ملقب به زين الدين و شرف الدين (802 -879ق /1399-1474م )، عالم و مؤلف حنفى مذهب مصر. او فرزند قطلوبغاي سودونى بردة آزاد شدة نايب السلطنه سودون شيخونى بوده است .

ابن قطلوبغا در قاهره زاده شد و در همانجا پرورش يافت . در كودكى پدر خويش را از دست داد و از اين رو مدتى براي امرار معاش به شغل خياطى روي آورد. وي قرآن ، را در ابتداي جوانى حفظ كرد و سپس به تحصيل علوم قرآنى ، حديث ، فقه و غير آن نزد مشايخ مشهور آن زمان از جمله ابن حجر عسقلانى ، عزالدين ابن جماعه ، ابن همام ، سراج الدين قاري الهدايه و شرف الدين سبكى پرداخت . ابن قطلوبغا غالباً با ابن همام همراه بود و از وي بهرة علمى مى برد. او همراه استادش تاج الدين احمد فرغانى نعمانى به شام سفر كرد و در آنجا نيز نزد وي به تحصيل پرداخت و در 823ق موفق به گرفتن اجازه از وي شد. ابن قطلوبغا سفرهايى نيز به اسكندريه و بيت المقدس داشت و چند بار به زيارت خانة خدا رفت . وي مدتى در مدرسة بيبرسيّه و مدرسة جداوي تدريس مى كرد. از مهم ترين شاگردان او مى توان به سخاوي ، ابن شحنه و ابن ظاهر ناصري اشاره كرد.

ابن قطلوبغا در بحث و جدل توانا بود و در مناظره اي به دفاع از ابن عربى و ابن فارض پرداخت و در نتيجه گروهى از معاصرينش را برضد خود برانگيخت . ابن قطلوبغا سرانجام در زادگاه خود قاهره درگذشت (نك: سخاوي ، 5/184-189).

آثار

ابن قطلوبغا در حدود 110 اثر در زمينه هاي مختلف تأليف كرده كه از آن ميان حدود 40 اثر به دست ما رسيده است . مهم ترين آثار وي عبارتند:

الف - چاپى

1. تاج التراجم فى طبقات الحنفية، كه به گفتة خود او (ص 1) آن را به تقليد از طبقات الحنفية مقريزي نوشته ، اما تنها به ذكر مؤلفان اكتفا كرده است . اين اثر اولين بار به كوشش فلوگل 1 در 1862م در لايپزيگ و بار ديگر به وسيلة قاسم محمد رجب در بغداد (1962م ) به چاپ رسيده است ؛

2. المسامرة بشرح المسايرة، به گفتة جوابره در مقدمة كتاب ِ من روي عن ابيه (ص 59)، اين اثر چاپ شده است ، ولى محقق اشاره اي به محل و تاريخ چاپ آن نكرده است ؛

3. من روي عن ابيه عن جده ، كه در 1409ق /1988م در كويت به كوشش باسم فيصل جوابره منتشر شده است ؛

4. منية الالمعى فيما فات من تخريج احاديث الهداية للزيلعى ، كه به كوشش محمد زاهد كوثري در 1369ق /1950م در قاهره به چاپ رسيده است ؛

5. موجبات الاحكام و واقعات الايام ، كه به كوشش محمد معينى در بغداد (1983م ) چاپ شده است .

ب - خطى

1. تحرير الاقوال فى مسألة الاستبدال ، كه نسخه اي از آن در كتابخانة چستربيتى موجود است ( آربري ، شم 1 /527 )؛

2. ترتيب الثقاة من الرواة، كه نسخه اي از آن در كتابخانة كوپريلى استانبول وجود دارد (كوپريلى ، 1/144، 539)؛

3. الترجيح و التصحيح على القدوري ، از اين اثر نسخ متعددي در كتابخانه هاي مختلف از جمله كتابخانة احمدية حلب (نك: المنتخب من المخطوطات العربية فى حلب ، 169) و چستربيتى ( آربري ، شم موجود است ؛

4. تهذيب تحفة الاريب بحل ما فى القرآن من الغريب ابوحيان اندلسى ، كه دو نسخه از آن ، يكى در كتابخانة ازهريه (ازهريه ، 1/183) و ديگري در كتابخانة بغدادلى وهبى در تركيه وجود دارد (نك: ششن ، 2/64)؛

5. خلاصة التقارير فى تحرير الدراهم و الدنانير، كه نسخه اي از آن در كتابخانة ظاهرية دمشق موجود است (ظاهريه ، 1/303)؛

6. سيرة الرسول (ص )، كه نسخه اي از آن در دارالكتب قطر وجود دارد (نك: المنتخب من مخطوطات دارالكتب القطرية، 114)؛

7. شر مختصر المنار، كه چند نسخه از آن در كتابخانه هاي مختلف جهان ازجمله در چستربيتى موجوداست ( آربري ، شم (2 )3572 ؛ براي ديگر آثار او، نك: ، GAL,S,II/93 جم؛ سخاوي ، 5/186-187).

مآخذ

ابن قطلوبغا، قاسم ، تاج التراجم ، بغداد، 1962م ؛ ازهريه ، فهرست ؛ جوايره ، باسم فيصل ، مقدمه بر من روي عن ابيه ... ابن قطلوبغا، كويت ، 1409ق / 1988م ؛ سخاوي ، محمد، الضوء اللامع ، قاهره ، 1355ق ؛ ششن ، رمضان ، نوادر المخطوطات العربية فى مكتبات تركيا، بيروت ، 1400ق /1980م ؛ ظاهريه ، خطى (فقه حنفى )؛ كوپريلى ، خطى ؛ المنتخب من مخطوطات دارالكتب القطرية، بيروت ، 1407ق / 1986م ؛ المنتخب من المخطوطات العربية فى حلب ، بيروت ، 1407ق / 1986م ؛ نيز:

Arberry; GAL,S.

مهدي سلماسى