خدا را از آنجا که فوق زمان و مكان است، نمي‌توان با اين قانون اثبات كرد.

2. مرحوم ملاصدرا(1) در بعضي از قسمت‌هاي كتاب اسفارش قانون عليت را فطري مي‌داند. او مي‌گويد: «كسي كه قانون عليت را كه قانوني فطري است انكار كند، خبيث است».

در هر حال، مشكل طرفداران فطري بودن قانون عليت (علاوه بر آن‌كه خود اين مكتب چنانچه بعد مي‌آيد، باطل است) در اثبات خدا، اين است كه سنخيت را در تمام عليت‌ها، لازم مي‌دانند. لذا اين شرط سنخيت، در مورد فاعل مختار و خدا به تناقض مي‌انجامد.

ديدگاه سوم

چنان كه كلارك مطرح كرده و هيوم پاسخ مي‌دهد، استدلال عقلي ارسطوئيان، براساس ترجّح بلامرجح است. مرحوم ملاصدرا، و مرحوم علامه طباطبائي و شهيد مطهري هم اين بحث را همانجگونه كه ارسطوئيان مطرح كرده‌اند، مطرح نموده‌اند، در حالي كه مرحوم ملاصدرا و شهيد مطهري به قول مرحوم صدر، مصادره به مطلوب كرده‌اند. اين ها استدلال مزبور را براي اثبات «قانون عليت»، به اين‌كه «ترجّح بلا مرجح(2)، محال است»، برمي‌گردانند وقتي مي‌پرسي چرا «ترجّح بلا مرجح»، محال است، مي‌گويند: چون «وجود ممكن بدون وجود علت، محال است». باز وقتي ميپرسيد چرا «وجود ممكن بدون وجود علت،

1- اسفار، ج اول، صفحه 208: ومن استحل ترجيح الشيء بلا مرجح، يوشك ان يسلك سبيل الخروج عن الفطرة البشرية؛ لخباثة ذاته.

2- كتاب فيلسوفان انگليسي، تاليف كاپلستون، ترجمه اعلم، تهران، 1362، صفحه 298.