علوم قرآنى چيست ؟
مـقـصـود از عـلوم قـرآنـى ، عـلومـى اسـت كـه بـراى فـهـم و درك مـعـانـى كـلام خـدا، قـبـل از آن
بـه عنوان مقدمه بايد آموخته شود.(1) تعدادى از علماى اسلام به شرح مباحث عـلوم قـرآنـى پـرداخـتـه و
ايـن عـلوم را بـه تـفـكيك مورد بحث قرار داده اند. در شمارش اين علوم بـرخـى ، عـناوين كلى را ذكر
كرده و برخى با احصاى جزئيات ، گاهى آن علوم را تا 80 مورد نيز دانسته اند.(2) مابراى رعايت اختصار به
تعدادى از عناوين مهم آن اشاره مى كنيم :
1 ـ نـزول قـرآن : درايـن مـبـحـث ، دربـاره مـعـنـاى وحـى و الهـام ، كـيـفـيـت نزول وحى و زمان شروع
نزول قرآن و مانندآن بحث مى شود.
2 ـ مـكـى و مـدنـى : بـحـثـى اسـت در مـورد مـكان نزول آيات ؛ كه چه آياتى در مكه و چه آياتى درمدينه
نازل شده و اصلا ملاك مكى و مدنى بودن آيات در چيست ؟
3 ـ شناخت سوره و آيه : بحثهايى در مورد تعداد آيات و سور و حروف و كلمات قرآن ، تقديم و تـاءخـّر سـوره
هـا، عـلت نـامـگـذارى سـوره هـا، شـنـاخـت اوليـن و آخـريـن آيـات نازل شده و ...
4 ـ جـمـع و تـدويـن قـرآن : شامل بررسى زمان جمع آورى آيات و تاءليف آنها، تدوين قرآن در زمـان رسول
اكرم (ص )، نقش خلفا در تاءليف قرآن و جمع آورى مصاحف مختلف 5 ـ رسم الخط و كـتـابـت قرآن : بحثهايى در
مورد سرگذشت رسم الخطهاى مختلف قرآن ،نسخه شناسى قرآن ، تاريخ نقطه گذارى و اعراب گذارى در قرآن .
6 ـ قـرائات و تـجـويـد: بـحـث دربـاره بـه وجـود آمـدن قـرائت هـاى مـخـتـلف و عـلل آن ، بـحـث از
جايز بودن يانبودن اين قرائت ها و روش صحيح خوانى قرآن و توضيحاتى پـيـرامـون قـرائت هـاى
هـفـتـگـانـه و رعـايـت نـكـات تـجـويـدى ، شامل موارد وقف و ابتدا، انواع ادغام و...
7 ـ غـريـب القـرآن : مـراد از ايـن بـحـث ،بـحـث دربـاره لغـات مـشـكـل قرآن و يا برخى از تركيباتى
است كه افراد بحسب معلومات و سابقه ذهنى خود، هر يك به نحوى از آن تعبير مى كنند.(3)
8 ـ ناسخ و منسوخ : در مورد اين كه دانسته شود كه چه آياتى ، حكم آيات ديگر را نسخ كرده و خود جايگزين
آنها شده اند.
9 ـ اسـبـاب نـزول : بـيـان شـرح وقـايـع و اتـفـاقـهـايـى اسـت كـه آيـات بـه مـنـاسـبـت آنـهـا
نازل شده است .
10 ـ محكم و متشابه : براى شناخت آيات متشابه و ارجاع آنها به آيات محكم است .
11 ـ اعـجاز قرآن : بحث پيرامون جهات مختلف معجزه بودن قرآن است چه از لحاظ ادبى و چه از لحاظ پيش
گوئيهايى تاريخى ، علمى و ...
برخى از نويسندگان بحثهاى علوم قرآنى ، تفسير رانيز از جمله مباحث علوم قرآنى و در عرض ديـگـر مسائل
آن ذكر كرده اند،(4) زيرا تفسير نيز از جمله علومى است كه محور آن قرآن بـوده و پـيـرامـون آيـات
قرآنى به بحث مى نشيند، هرچند اين سخن از اين ديدگاه سخن درستى اسـت ، ولى مـى تـوان ادعـا كرد كه
تفسير نه تنها در عرض ديگر مباحث علوم هدف روشن سازى مـقـاصـد قـرآن را در بـردارد و آن نـيـز گـامـى
بـسـيـار لازم و ضـرورى در راه هـدف نـزول قـرآن كـه هـدايـت انـسـانهاست ، مى باشد؛ بدون استخدام
ديگر مباحث علوم قرآنى در خدمت خـودش ، راه بـه جـايـى نـمـى بـرد، دليـل ايـن مـطـلب ايـن كـه
نـدانـسـتـن شـاءن نـزول يك آيه و يا اعراب صحيح يك كلمه ، گاهى مفسر را از رسيدن به معناى صحيح آيه
باز مـى دارد. هـمـچـنـيـن نشناختن آيات ناسخ از منسوخ و يا آيات مكى از مدنى و... گاهى مفسر را دچار