در صـدر اسـلام اصـحـاب پـيـامـبـر(ص )، قرآن و معارف آن را به طور مستقيم از ايشان فرا مى گـرفـتـنـد و نـيـازى بـه تـدويـن نـبـود، ولى بـعـد از رحـلت آن بـزرگـوار هـر چـه از زمـان نـزول آيـات دورتـر مـى شـدنـد، هم كنايه ها، مثالها و استعاره هاى قرآن ناشناخته مى ماند و هم زمـان و مـكـان و مـوقـعـيـتهاى ورود و نزول آيات از نظرها فراموش مى شد؛ در نتيجه فهم و درك قـرآن دشـوار مـى گـشـت . از ايـن رو، عـده اى از اصحاب ، تابعين و سپس شاگردان تابعين با تـلاش فـراوان بـه بـررسـى جـزء جـزء مـسـائل قـرآن پـرداخـتـنـد و عـلاوه بـر عـلم اسـبـاب نـزول ، نـاسـخ و مـنـسـوخ و غـريـب قـرآن ، عـلومـى ديـگـر از قـبـيـل اعـراب قـرآن ، مـبـهـمـات قـرآن ، مـجـاز قـرآن ، قـرائتهاى قرآن و... را به وجود آوردند و دانـشمندان هر قرن نيز با تحقيق و تفحص و تدوين كتابهاى مختلف بر شكوفايى آن افزودند ودر اختيار نسلهاى بعدى قرار دادند.(5) بـرخـى كـتـاب ((الحـاوى فى علوم القرآن )) تاءليف محمدبن خلف بن مرزبان در قرن سوم را بـه عـنـوان اوليـن اثـر مـدوّن در اين رشته دانسته اند و معتقدند كه او اولين بار اصطلاح علوم قـرآنـى را بـكـار بـرده اسـت .(6) امـّا آنچه مسلم است بحث از علوم قرآنى همانگونه كه گفته شد از صدر اسلام مطرح بوده و چنانكه مشهور است حضرت على (ع )،ابوالاسوددوئلى را مـاءمـورتـنظيم علم نحو نمود تابدين وسيله از اشتباه قرائت كلمات قرآنى جلوگيرى شود و اين خود مقدمه بوجود آمدن علم اعراب قرآن گرديد.
كتب علوم قرآنى
در رابـطـه بـا عـلوم قـرآنـى ، كـتابهاى ارزشمندى توسط دانشمندان اسلامى نوشته شده است .(7)در اينجا به تعدادى از كتب مشهور اشاره مى شود:1 ـ ((البرهان فى علوم القرآن )) نوشته بدرالدين زركشى : نويسنده اين كتاب ، علوم قرآنى را به 47 نوع تقسيم كرده و هر كدام را بطور مفصل مورد بحث و بررسى قرار داده است . كتاب ياد شده در قرن هشتم ه . ق تدوين شده است .2 ـ ((الاتـقـان فـى عـلوم القـرآن )) نوشته جلال الدين سيوطى : مؤ لف اين كتاب هشتاد نوع از علوم مربوط به قرآن را مورد بررسى قرار داده كه مورد استفاده مفسران ،محققان و پژوهشگران علوم قرآنى و تفسير مى باشد. اين كتاب در قرن نهم ه . ق در دو جلد تدوين شده است .3 ـ ((مـنـاهـل العرفان فى علوم القرآن )) نوشته محمد عبدالعظيم زرقانى : اين كتاب در دوجلد و شـامل هفده مبحث است كه در هر يك بخشى از علوم قرآنى مورد بحث قرار گرفته و نتايج خوبى را به دست مى دهد.به زبان فارسى نوشته شده و شامل بحثهايى به شرح زير است : اسامى قرآن : معناى وحى و الهـام ، كـيـفـيـت نـزول قـرآن ، نـخـسـتـيـن و آخـريـن آيـات نـازل شـده ، تـعداد آيات ، سوره هاى مكى و مدنى ، حروف مقطعه ، تعداد حروف و كلمات قرآن ، تـاريـخ نـگـارش قـرآن و جـمـع و تـدوين آن ، بحثهايى پيرامون اختلاف قراءات قرآن و قراء قرآن كريم و ...5 ـ ((التمهيد فى علوم القرآن )) نوشته آيت الله محمد هادى معرفت : التمهيد كتابى است جامع و مـسـتـدل كـه بـه زبـان عـربـى نـگـارش يـافـتـه و عـلوم قـرآن را در 6 جـلد بـطـور مفصل مورد بررسى قرار داده است . و مهمترين بحثهاى آن به قرار زير است :بـحـث بـسـيـار مـفـيـد و مـفـصـلى پـيـرامـون وحـى و زمـان و مـكـان نـزول قـرآن ، تـاريـخ قـرآن (شـامل جمع آورى قرآن و نقطه گذارى آن )، قرائتها، و قاريان و طبقات آنها، آيات ناسخ و منسوخ و دسته بندى آنها به ترتيب سوره ها، آيات محكم و متشابه و بحثهاى گسترده اى پيرامون جهات اعجاز قرآن .6 ـ ((تاريخ قرآن )) نوشته دكتر محمود راميار: اين كتاب نيز يك نوشته تحقيقى است و بحثهاى مـهـم آن
لطفا منتظر باشید ...
