نگاه اجمالى به تفسيرنويسى - آشنایی با تفاسیر قرآن مجید مفسران نسخه متنی

عـبـارت اسـت از: نـامـهـاى قـرآن ، بـحـثـى پـيـرامـون وحـى و نـزول قـرآن ، گـردآورى قـرآن در زمان پيامبر اكرم (ص ) و نيز در زمان ابوبكر و عثمان ، خط قرآن و نقطه گذارى آن و شناسايى آيات و سوره ها، مكى و مدنى آنها و بحثى در مورد ترجمه قرآن .

نگاه اجمالى به تفسيرنويسى

احساس نياز به تفسير

قـرآن ، كـتـابـى است كه براى هدايت بشر نازل شده و به فرموده خودش ، خداوند آن را براى پند گرفتن انسانها آسان نموده است ،(8) تا همه بتوانند با مراجعه به آن ، به درمان درد جـهـالت ، كـفر، نفاق و ديگر دردهاى روحى خود پرداخته و روح خويش و پس ‍ از آن جامعه را اصـلاح نـمـايـنـد. امـّا ايـن سـخن بدان معنا نيست كه فهم قرآن براى همه افراد بطور صحيح و كـامـل مـيـسـّر بـاشد، زيرا اين كتاب شريف در عين ساده گويى و فصاحتش ، در بردارنده معارف بـلند و والايى است كه نه تنها افراد عادى جامعه ، بلكه علماو انديشمندان نيز در فهم عميق آن دچـار اخـتـلاف آراء گـشـتـه اند. از طرف ديگر قرآن داراى ظاهر و باطن ، ناسخ و منسوخ ، عام و خـاص و... مـى بـاشـد و بـه هـمـيـن جـهـت كـسـى مـى تـوانـد از آن اسـتـفـاده كامل ببرد كه برهمه ابعاد آن مسلط بوده و از افتادن در ورطه اشتباه مصون باشد. موارد فوق ، سـبـب شـده تـا هـرشـخص ، در مراجعه خود به قرآن ، دست نياز به سوى تفسير دراز كرده و در رفـع مـشـكـلات عـلمـى خـود در راه بـرداشت از قرآن ،از آن مدد جويد.(9) اين احساس نياز مربوط به زمان پس از پيامبر اكرم (ص ) نيست بلكه در زمان خود آن حضرت نيزمسلمانان براى اسـتـفـسـار از مـعـانـى آن بـه پـيـامـبر مراجعه مى كردند آنان گاهى در مفردات قرآن ، گاهى در مـصـاديـق و گـاهـى در مـعـنـاى جـمـلات و مـعـارف آن دچـار مشكل شده و يا اصلا به معناى آن پى نمى بردند.(10) در ايـن دروس بـرآنـيـم تـا به سير پيدايش تفسير، تاريخچه آن ، معرفى مفسران ، تفسيرهاى گرانقدرشان و شيوه هاى تفسيرى آنان به اجمال بپردازيم .

نخستين مفسران قرآن

اوليـن مـفـسـّر قـرآن ، شـخـص پـيـامـبـر اكـرم (ص ) بـود. ايـن مـاءمـوريـت از جـانـب خـداى مـتـعـال بـه عهده او گذاشته شده بود تا به تفسير كلام خداوند بپردازد، معضلات آن را براى مردم باز كرده و اجمال برخى آيات را برطرف نموده و جزئيات احكام و موارد آن را بيان دارد:

((وَاَنْزَلْنا اِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلّناسِ ما نُزِّلَ اِلَيْهِمْ))(11) مـا ايـن ذكـر (قـرآن ) را بـر تـو نـازل كـرديـم ، تـا آنـچـه را بـه سـوى مـردم نازل شده است براى آنهاروشن سازى .

و در جـاى ديـگـر نـيز آن حضرت ماءمور تعليم قرآن به مردم شده است ،(12) منظور از تـعـليـم آن ، بـيـان الفاظ و تفسيرمعانى مشكل و متشابه قرآن است .(13) آن حضرت در طى عمر شريف و پر بركت خود به اين امر اقدام نمود. پس از ايشان نيز وارث علم آن حضرت ، امـيـر المـؤ مـنـان عـلى عـليـه السـلام ، عـدل و هـمـتـاى قـرآن بـه تـفـسير قرآن پرداخت و باكلام معجزگونه خود سخنگوى قرآن گرديد:

((ذلِكَ الْقُرْآنُ فَاسْتَنْطِقُوهُ وَ لَنْ يَنْطِقَ وَ لكِنْ اُخْبِرُكُمْ عَنْهُ))(14) آن قرآن است ، پس درخواست نمائيد تا گويا گردد و هرگز گويا نمى گردد، و ليكن من شما رااز آن خبر مى دهم .

صحابه و تفسير

پس از رحلت پيامبر گرامى اسلام ، برخى از صحابه به تبعيت از آن حضرت و با استفاده در محدوده ادبيات ، شاءن نزول و توضيحات مختصر درباره برخى از آيات و بطور شفاهى بوده پس از آنان نيز تابعين كه شاگردان آنان بودند، امر تفسير را پى گرفته و با همان روش ‍ صحابه و تنها با اضافه كردن روايات بيشتر سير تفسير را ادامه دادند.

آغاز تدوين دانش تفسير

دانـش تـفـسير، همزمان با تدوين حديث در نيمه اول قرن دوم تدوين گرديد. اين زمان مصادف با پـايـان حـكـومـت بـنـى امـيـه و آغـاز حـكـومـت بـنـى عـبـاس بـود. تـا قـبـل از ايـن زمـان بـه دليـل مـنع