مشرب هاى تفسيرى - آشنایی با تفاسیر قرآن مجید مفسران نسخه متنی

خلفا از نوشتن حديث ، نوشتن احاديث تفسيرى نيز ممنوع بود و تـنـهـا احـاديـثـى بـه يـادگـار مـى مـانـد كـه سـيـنـه بـه سـيـنـه نـقـل شـده و حفظ گشته بود. در اين زمان با رفع ممنوعيت از نوشتن حديث ، پژوهشگران اسلامى بـه فـكـر ثبت احاديث پيامبر(ص ) برآمدند و در پى اين انديشه ، برخى از آنان رنج سفرهاى طـولانـى و مـشـقـت بار را برخود هموار ساخته و به جمع آورى احاديث پرداخته اند، در ضمن اين عمل ، احاديث تفسيرى نيز به عنوان بابى مستقل در كتابهاى حديثى نوشته شد. از آن پس اهتمام مسلمانان به تفسير شدت يافت و به تدريج كتابهاى تفسير بر مبناى تفسير نقلى مدوّن گشت .

بـرخـى از كـسـانـى كه در اين دوره به تدوين تفسير پرداخته اند عبارتند از: يزيد بن هارون سلمى (وفات : 117 ه‍ . ق ) شعبه بن حجاج (وفات : 160 ه‍ . ق ) وكيع بن جراح (وفات 197 ه‍ . ق ) شعبان بن عيينه (وفات 198 ه‍ . ق )(15) ((امـا از نـيـمـه دوم قرن سوم هجرى ، به تدريج ، علم تفسير از ديگر علوم اسلامى جداشد. به ايـن مـعـنـا كه پيش از اين تاريخ ، همه مسائل در چهارچوب قرآن و سنت مطرح شده ، تفسير قرآن گذرگاه تمام مسائل اسلامى محسوب مى گرديد؛ ولى از اواخر قرن سوم ، تفسير قرآن مستقيما و مـسـتقلا تدوين گرديد و صرف نظر از تنوع محتواى قرآن ، كشف معانى و مفاهيم آيات قرآن و فـهـم مـقـاصد آن به طور مستقل مورد بحث و بررسى منظم ، طبق ترتيب سوره هاى قرآنى ، به رشـتـه تـحـريـر درآوردنـد، مـى توان به افراد زير اشاره كرد. ابن ماجه ، ابن جرير طبرى ، ابـوبـكـر مـنـذر نـيـشـابـورى ، ابـن ابـى حـاتـم ، ابـن حـيـّان ، حـاكـم ، ابـوبـكـر بـن مردويه ))(16)

مشرب هاى تفسيرى

تـا ايـن زمـان ، تـفـاسـيـر بيشتر جنبه نقلى داشت و تفاسيرى نظير تفسير ابن جرير طبرى كه عـلاوه بـر نـقـل روايـات تـفسيرى به استدلال و برگزيدن برخى نظريات تفسيرى پرداخته باشد، اندك بود. ولى از اين زمان به بعد با توجه به گسترش دامنه فتوحات اسلامى و راه يـافـتـن عـقـايـد و آثـار كـلامـى ديـگـران در حـوزه انـديـشـه اسـلامـى و بـرخـورد مـتـقـابـل و گـاهـى اثرپذيرى مسلمانان از افكار بيگانگان ، تفكرات فلسفى جديدى به حوزه اسـلام داخـل شـد. ايـن مـسـائل سبب گرديد كه مفسران براى اثبات عقايد خويش ، در تفسير قرآن نيز داراى ديدگاههاى خاص گرديده و آيات را مطابق نظرو راءى خود تفسير نمايند. تفاسيرى مانند تفسير كشاف از زمخشرى معتزلى و تفسير كبير از فخر رازى اشعرى مذهب نمونه هايى از ايـن تـفـاسير مى باشند.برخى نيز با نفوذ افكار تصوّف مآبانه به حوزه انديشه اسلامى ، در تفاسير خود به اين سو جهت گيرى كردند و به تفسير باطنى روى آوردند.

بـرخـى ديـگر به تناسب معلومات و علاقه خود به علوم خاصى چون ادبيات ، فقه ، تاريخ و قـصـص قـرآنـى ، در تفسير خود، به آيات خاصى را مورد تفسير قرار داده و يا از آن جنبه به تفسير قرآن نگريستند.

سـيـر تـدوين تفسير همچنان ادامه پيدا كرد و هر كدام از دانشمندان اسلامى ، اعم از شيعه و سنّى بـه تـنـاسـب دانـش و مـعـلومـات ، عـلاقـه و اوضـاع زمـانـى خـويـش بـه نـوعـى از تـفـسـيـر متمايل شدند. البته برخى مفسران نيز درتفسير خويش به يك جنبه اكتفا نكردند و سعى نمودند تفسيرى جامع ارائه دهند. در درسهاى آينده نمونه هايى از هركدام معرفى خواهد گرديد.

تـفـسـيـر قـرآن مـورد تـهـديـد علوم قرار گرفته و براى عقب نماندن تفسير از قافله علم ، به تـفـسـيـر عـلمـى آيـات پـرداخـتـه و قرآن را از اين ديدگاه مورد بررسى قرار داده اند. اينان در تفسير خود گاهى برخى استفاده هاى علمى صحيح از آيات نموده و گاهى برخى مطالب علمى را بـه قـرآن تـحـمـيـل نـمـوده انـد. مـا در جـاى خـود نـمـونـه هـايـى از تـفـاسـيـر آنـان را نقل خواهيم كرد.

طبقه بندى مفسران

گـسـتـرش عـلم تـفـسـيـر و اخـتـلاف شيوه ها و كتابهاى تفسيرى ، مبحث ((طبقه بندى مفسّران )) را بوجود آورد.

در اين مبحث جهت گيرى هاى خاص هر يك از مفسّران ،ارتباط تاريخى هر طبقه باطبقات گذشته و شرح حال مفسران مورد بررسى قرار مى گيرد.

سـيـوطـى اوليـن كـسـى است كه در اين زمينه ، كتاب نوشت همچنين كتابهاى ((تراجم المفسرين )) نـوشـتـه