برجسته را در انسان به نابودى بكشاند و او را به تباهى سوق دهد و از همين رهگذر، كشمكش بين خوبى و بدى در انسان شكل گرفته و ذاتِ او در بوته امتحان و آزمايش قرار گرفت.
بنابراين، اگر انسان با هواهاى نفسانى خويش به مبارزه برخاست و بر آنها پيروز گشت، به نعمتهاى الهى و رضوان او دست مىيابد و اگر تسليم خواستههاى نفس خود گرديد و به وسوسههاى شيطان پاسخ مثبت داد، او را به تباهى و شرارت رهنمون شده و به جمع زيانكاران خواهد پيوست.
در اينجا سزاوار است اندكى در باره شيطان و وسوسه او و تأثير آن در انسان سخن بگوييم تا خواننده گرامى از وسوسه آن بپرهيزد و با هواى نفس خويش مبارزه كند تا به عظمت و بلنداى روحيى كه سعادتِ دنيا و آخرت اوست، دست يابد.
ابليس پدر شيطانها و ريشه نخستين آنهاست، او و فرزندانش از متمرّدين عالم جنّ هستند.
در قرآن مىخوانيم:
إِلّا إِبْلِيسَ كانَ مِنَ الجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ؛
مگر ابليس كه از اجنّه بوده و از فرمان پروردگار خويش سربرتافت.
اجنّه، نوعى از ارواح هستند كه داراى عقل و ارادهاند و آنها نيز مانند انسان مكلف به تكليفند، ولى از جنس بشر نيستند [به همين دليل] آنها ازحواس ما نهان بوده و به شكل طبيعى و يا چهره حقيقى خود ديده نمىشوند.
خداوند در باره ابليس فرموده است:
إِنَّهُ يَراكُمْ هُوَ وَقَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لا تَرَوْنَهُمْ؛(3)
ابليس و دار و دستهاش شما را مىبينند، در حالى كه شما آنها را مشاهده نمىكنيد.(4)
جن از آتش آفريده شده است:
وَالجانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ؛
ما جن را قبلاً از آتش شلعهور آفريديم.
و ابليس خطاب به خداوند عرض مىكند:
خَلَقْتَنِى مِنْ نارٍ؛
مرا از آتش آفريدى.
جنّيان، گروه و دستههايى را تشكيل مىدهند، برخى از آنها افرادى شايستهاند و كارهاى نيك انجام مىدهند و بعضى گمراه بوده و فساد و تباهى به وجود مىآورند.
در قرآن از قول جنّ آمده است:
وَأَنّا مِنّا الصّالِحُونَ وَمِنّا دُونَ ذلِكَ كُنّا طَرائِقَ قِدَدا؛(5)
برخى از ما افرادى شايسته و برخى غير شايسته و داراى منشهاى گوناگونند.
ابليس و شياطين همراه او، دشمنان انسانند، آنها پيوسته انگيزههاى كارهاى غير شايسته و ناروا را در درون انسان تقويت مىكنند.
خداى متعال مىفرمايد:
وَلا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ * إِنَّما يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَالفَحْشاءِ وَأَنْتَقُولُوا عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ؛
از راه و رسمهاى شيطان پيروى نكنيد؛ زيرا او دشمن آشكار شماست. وى به شما دستور مىدهد تا كارهاى زشت و ناروا انجام داده و چيزهايى را كه نمىدانيد به خداوند نسبت دهيد.
خدا براى هر انسانى شيطانى قرار داده تا او را وسوسه كند و بدىها را براى او زيبا جلوه دهد و وى را بفريبد و در اين خصوص تفاوتى ميان پيامبران و ديگران وجود ندارد.
خداى تعالى فرمود:
وَكَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِىٍّ عَدُوّاً شَياطِينَ الإِنْسِ وَالجِنِّ يُوحِى بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ زُخْرُفَ القَوْلِ غُرُوراً؛
براى هر پيامبرى شيطانى از جنس انسان و جن قرار داديم، برخى به بعضى ديگر سخنان به ظاهر زيبا و فريبنده القا مىكنند.
از رسول اكرم(ص) روايت شده است كه فرمود:
ما مِنكم أحدٌ إلّا و قَد وُكّل به قرينٌ من الجنّ. قالوا: و ايّاكَ يا رسولَ الله؟ قال: و إيّايَ، إلّا أنَّ اللَّه أعانَنيَ عَليهِ فأسلَمَ، فلا يَأمُرني إلّا بخيرٍ؛(6)
هيچ يك از شما نيست، مگر اينكه بر او شيطانى از جن گماشته شده.
گفتند اى رسول خدا، حتى بر شما!؟
فرمود: حتى بر من. ولى خداوند مرا بر او چيره ساخت و تسليم شد، و جز به خير و نيكى مرا وادار نمىكند.